●▬▬▬▬▬▬▬▬ஜ۩۞۩ஜ▬▬▬▬▬▬▬▬● اللَّهُـمّ صَــــــلٌ علَےَ مُحمَّــــــــدْ و علَےَ آل مُحمَّــــــــدْ كما صَــــــلٌيت علَےَ إِبْرَاهِيمَ و علَےَ آل إِبْرَاهِيمَ إِنَّك حَمِيدٌ مَجِيدٌ اللهم بارك علَےَ مُحمَّــــــــدْ و علَےَ آل مُحمَّــــــــدْ كما باركت علَےَ إِبْرَاهِيمَ و علَےَ آل إِبْرَاهِيمَ إِنَّك حَمِيدٌ مَجِيدٌ ●▬▬▬▬▬▬▬▬ஜ۩۞۩ஜ▬▬▬▬▬▬▬▬●
د حديث علم د شرعي علومو له جملې څخه يو اوچت علم دى، چې په دې علم باندې نور شرعي علوم بناء شوي دي، او كه د چا سره ددې علم په باب معلومات نه وي نو په خپله خطاوې كوي او نور هم په خطا كې اچوي، اوكه په خپله خپلې خطاوي ته متوجه شي او كه نشي د سمې او صحيحې لارې څخه وځي، برابره ده كه دا انسان مفسر وي اويا فقيه، اويا اصولي وي او يا مبلغ او يامؤرخ.
ځينې به داسې مفسرين وي چې د قرآن شريف آيتونه تفسيروي او په تفسيرولو كې له خورا زيات كوښښ څخه كار اخلي، مګر سره د داسې كوښښ او هڅې د ثواب (سمې) له لارې څخه وځي او دا له دې سببه چې دغه مفسر د ضعيفو اوموضوعه و ( له ځانه جوړ شوي) احاديثو په رڼا كې او په داسې اثر چې له ويونكي څخه ثابت شوى نه وي د آيتونو تفسير يې كړى دى.
اوځيني به داسې فقيه وي چې د يوې فقهي مسئلې په ليكلو كې به سوچ او فكر كوي، اودخپل توان په اندازه به غواړى چې دهغې مسئلې په حكم كې حق (صواب) ته ورسيږي، مګر هغه نه بريالۍ كيږي، ځكه چې خپل نظريې په ضعيف حديث باندې بناء كړي دي چې په خپلې غلطۍ نه پوهيږي. همدا راز د اصولو علماو په نسبت هم (دمثال په توګه) د اصول عالم (پوه) به وي ولې يوه قاعده به د اصولو له قاعدو څخه چې ورباندې احكام بناء كيږي جوړ كړي، او په هغې باندې به د دين مسايل بناء كړي، حال دا چې دا قاعده به په ضعيف حديث بناء شوي وي، نو په نتيجه كې دغه قاعده او هغه څه چې په دغې قاعدې بناء شوي دي هغه به دين ته زيات زيان ورسوي نسبت هغې ګټې ته چې دغه اصولي عالم ور څخه هيلمن دى. (په دي باب د (ضعيف الاحاديث القدسية – لاحمد العيسوى) كتاب وكتل شي.)
دغه كار (استدلال په ضعيفو او موضوعو احاديثو باندې) په مبلغينو او خطيبانو كې څومره زيات دى، نو هغه كسان چې ګمان كوي چې خلک – الله تعالې ته نژدې كوي، په داسې حال كې چې هغه به پر رسول اكرم صلى الله عليه وسلم باندې دروغ وايي، او د داسې ويناو نسبت به پيغمبر صلى الله عليه وسلم ته كوي كوم چې پيغمبر صلى الله عليه وسلم هغه ويلي نه دي، دا لاڅه چې پر الله تعالې باندې به درواغ وايي او زيات قدسي احاديث به په داسې حال كې چې هغه ثابت نه دي، الله تعالې ته د هغو نسبت كوي، چې ځينې غير ثابت داسې قدسيو احاديثو كې ښكاره خطاوې شته كوم چې د اهل سنت او جماعت دقواعدو او د دين د اصولو سره ضديت لري، سربيره په دې چې په داسې ضعيفو قدسيو احاديثو كې د الله تعالې صفت داسې شويدئ چې الله تعالې هغسې دخپل ذات صفت نه دى كړى، نو دوى په دې كار سره ددې مبارك آيت دحكم او معنې لاندې راځې چې الله تعالې فرمايي:
(نو څوك دي ډير ظالم “نشته لوى ظالم” له هغه چا څخه چې پر الله باندې درواغ تړي ددې لپاره چې خلک بې له علمه ګمراه كړي، بيشكه الله هدايت نه كوي ظالم قوم ته”. اما د تاريخ خاوندان وايي: “ووايه پروا نشته”. صالح او امانتكار په دوى كې خورا لږ دي، . نو په داسې بيان شويو حالاتو كې د حديث علم فيصله كوونكي دى، نو الله تعالې دې ددې مبارك علم خاوندانو ته نيكه جزاء وركړي، چې دوى د خپل پيغمبر صلی الله عليه وسلم له سنتو څخه دفاع كړی ده، او دشرعي علومو تګ لارې يې سمې كړي دي او د هغو منبع يې له ټولو عيوبو او په كې له داخلې شوي شيانو څخه پاك كړيدى، نو الله تعالې دې دوى ته لوي اجر وركړي او د دوى خطاوې دې و بخښي، او ددوى درجې دې اوچتې كړي، او په جنتونو كې دې دوى ته هستوګنه وركړي. دا د حديث د علم (مصطلح الحديث) د اهميت يوه برخه وه، او كه دا ځاى ددې موضوع دپاره واي نو مونږ به لا زيات اهميتونه بيان كړي واى چې دايې ځاي نه دى، مګر هغه څه مو چې بيان كړى په هغو كې خامخا ذكر او پند دى هر هغه چالره چې هغه لره روغ زړه او هغه فكر كوونكي وي په داسې حال كې چې دى په زړه سره حاضر او متوجه وي.
په همدې خاطر آن لاين اسلامې لارښود تصميم ونيو چې د علم حديث ضروري برخې په آن لاين ډول پر ليکه کړي تر څو زمونږ مسلمان وروڼه له هغه څخه په آسانۍ استفاده وکړي .
د لوی او متعال خدای جل جلاله په فضل او نصرت دا دی په لومړې ځل په پښتو ژبه علم حديث په ليکه شو الله تعالی يې دې پخپل دربار کې قبول کړي .
وسلام عليکم
آن لاين اسلامې لارښود
هـــو ۞ الله ۞ الرحمن ۞ الرحيم ۞ الملك ۞ القدوس ۞ السلام ۞ المؤمن ۞ المهيمن ۞ العزيز ۞ الجبار ۞ المتكبر ۞ الخالق ۞ البارئ ۞ المصور ۞ الغفار ۞ القهار ۞ الوهاب ۞ الرزاق ۞ الفتاح ۞ العليم ۞ القابض ۞ الباسط ۞ الخافض ۞ الرافع ۞ المعز ۞ المذل ۞ السميع ۞ البصير ۞ الحكم ۞ العدل اللطيف ۞ الخبير ۞ الحليم ۞ العظيم ۞ الغفور ۞ الشكور ۞ العلي ۞ الكبير ۞ الحفيظ ۞ المقيت ۞ الحسيب ۞ الجليل ۞ الكريم ۞ الرقيب ۞ المجيب ۞ الواسع ۞ الحكيم ۞ الودود ۞ المجيد ۞ الباعث ۞ الشهيد ۞ الحق ۞ الوكيل ۞ القوي ۞ المتين ۞ الولي ۞ الحميد ۞ المحصي ۞ المبدئ ۞ المعيد ۞ المحيي ۞ المميت ۞ الحي ۞ القيوم ۞ الواجد ۞ الماجد ۞ الواحد ۞ الأحد ۞ الصمد ۞ القادر ۞ المقتدر ۞ المقدم ۞ المؤخر ۞ الأول ۞ الآخر ۞ الظاهر ۞ الباطن ۞ الوالي المتعالي ۞ البر ۞ التواب ۞ المنتقم ۞ العفو ۞ الرءوف ۞ مالك ۞ الملك ۞ ذو ۞ الجلال ۞ والإكرام ۞ المقسط ۞ الجامع ۞ الغني ۞ المغني ۞ المانع ۞ الضار ۞ النافع ۞ النور ۞ الهادي ۞ البديع ۞ الباقي ۞ الوارث ۞ الرشيد ۞ الصبور ۞
قرآن د تلاوت آداب
(۱). د تلاوت څخه مخکی پاکوالی او اودس کول ضروری (اړین) دی (۲).د قرآن د تلاوت په وخت کی مخ د قبلی په طرف کول (۳).د تلاوت پیل کولو څخه مخکی (اعوذباالله من شیطان الرجیم) ویل (۴). په قرآن کی کتل افضل ده ولی چی په قرآن نظر ساتل هم عبادت دی (۵). قرآن په ټیټ غیږ سره وایل (۶). په پریوتا (څملستا) د قرآن تلات روا ده خو له آدابو څخه خلاف دی (۷). چاچی قرآن کریم په تجوید سره ووایه هغه ته د شهید ثواب ورکول کیږی (۸). قرآنم کریم د حفظ څخه ورسته هیرول کبیره ګناه ده (۹). کله چی آیات د سجدی ولوستل شی ښه به دا وی چی سم د لاسه سجده د تلاوت وکړای شه (۱۰). لکه څنګه چی د هر شی ښایست وی د قرآن کریم ښایست په ښه آواز سره ویل دی (۱۱). د تلاوت کولو په دوران کی خندل، خبری کول ، ناوړه فکر سوچ کول مکروه دی (۱۲). د سهار په وخت کی د قرآن کریم تلاوت کوی ولی چی د سهار په وخت کی فرښتی حاضری وی (سورة بنی اسرائیل ۱۷ آیت ۷۸).
ذَلِكَ الْكِتَابُ لاَ رَيْبَ فِيهِ هُدًى لِّلْمُتَّقِينَ (۲) دا د الله (ج) کتاب دی په دې کښي هیڅ شک نشته هدایت دی د پرهېزګارانو لپاره(۲)
الَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِالْغَيْبِ وَيُقِيمُونَ الصَّلاةَ وَمِمَّا رَزَقْنَاهُمْ يُنفِقُونَ (۳) د هغو(پرهېزګارانو لپاره هدایت دی) چي پر نالیدلو ایمان راوړي، لمونځ قائموي، کومه روزي چي مونږ هغو ته ورکړې له هغې نه یې د الله (ج) په خاطر لګوي (۳)
وَالَّذِينَ يُؤْمِنُونَ بِمَا أُنزِلَ إِلَيْكَ وَمَا أُنزِلَ مِن قَبْلِكَ وَبِالآخِرَةِ هُمْ يُوقِنُونَ (۴) اوهغه کسان چي ایمان لري په هغه کتاب چي پر تا باندي نازل کړای شوی دی (قرآن کریم) او کوم کتابونه چي له تا نه مخکي نازل کړای شوي وو پر هغو ټولو ایمان راوړي او پر آخرت باور لري(۴)
أُوْلَئِكَ عَلَى هُدًى مِّن رَّبِّهِمْ وَأُولَئِكَ هُمُ الْمُفْلِحُونَ (۵) داسي خلګ د خپل رب له لوري پر سمه لاره دي او همغوۍ بري موندونکي دي(۵)
إِنَّ الَّذِينَ كَفَرُواْ سَوَاءٌ عَلَيْهِمْ أَأَنذَرْتَهُمْ أَمْ لَمْ تُنذِرْهُمْ لاَ يُؤْمِنُونَ (۶) کومو کسانو چي د حق د منلو څخه انکار وکړ هغو ته یو شان ده که ته هغوۍ ووېروې یا يې نه ووېروې په هیڅ صورت هغوۍ منونکي ندي(۶)
خَتَمَ اللَّهُ عَلَى قُلُوبِهِمْ وَعَلَى سَمْعِهِمْ وَعَلَى أَبْصَارِهِمْ غِشَاوَةٌ وَلَهُمْ عَذَابٌ عَظِيمٌ (۷) الله (ج) د هغوپر زړونو او د هغو پر غوږونو مهر وهلی دی (ټاپه وهلې ده) او د هغو پر سترګو یې پرده غوړولې ده او هغوۍ ته لوی عذاب ټاکل شوی دی(۷)
وَمِنَ النَّاسِ مَن يَقُولُ آمَنَّا بِاللَّهِ وَبِالْيَوْمِ الآخِرِ وَمَا هُم بِمُؤْمِنِينَ (۸) ځیني خلګ داسي هم شته چي وایي مونږ پر الله (ج) او د آخرت پر ورځ ایمان راوړی دی په داسي حال کښي چي په حقیقت کښي هغوۍ مؤمنان ندي(۸)
يُخَادِعُونَ اللَّهَ وَالَّذِينَ آمَنُوا وَمَا يَخْدَعُونَ إِلاَّ أَنفُسَهُم وَمَا يَشْعُرُونَ (۹) هغو له الله (ج) او له مؤمنانو سره غولونه (ټګي) را اخیستې خو هغوۍ په اصل کښي پخپله خپل ځانونه غولوي او هغو سره د دې شعور نشته(۹)
وَإِذَا قِيلَ لَهُمْ آمِنُواْ كَمَا آمَنَ النَّاسُ قَالُواْ أَنُؤْمِنُ كَمَا آمَنَ السُّفَهَاء أَلا إِنَّهُمْ هُمُ السُّفَهَاء وَلَكِن لاَّ يَعْلَمُونَ (۱۳) او کله چي هغو ته وویل شول چي څنګه چي نورو خلګو ایمان راوړی دی هماغسي تاسو هم ایمان راوړۍ نو هغوۍ همدا ځواب ورکړ چي ایا مونږ د کم عقلانو غوندي ایمان راوړو پام لرۍ په حقیقت کښي خو دوۍ پخپله کم عقلان دي خو دوۍ نه پوهیږي(۱۳)
وَإِذَا لَقُواْ الَّذِينَ آمَنُواْ قَالُواْ آمَنَّا وَإِذَا خَلَوْا إِلَى شَيَاطِينِهِمْ قَالُواْ إِنَّا مَعَكُمْ إِنَّمَا نَحْنُ مُسْتَهْزِؤُونَ (۱۴) کله چي دوۍ له مؤمنانو سره یوځای شي نو وایي چي مونږ ایمان راوړی دی او کله چي په ګوښه ځای کښي له خپلو شیطانانو سره یو ځای شي نو وایي چي په اصل کښي خو مونږ له تاسو سره یو او په دې خلګو (مؤمنانو) ملنډي وهو(۱۴)
اللَّهُ يَسْتَهْزِئُ بِهِمْ وَيَمُدُّهُمْ فِي طُغْيَانِهِمْ يَعْمَهُونَ (۱۵) الله په دوۍ ملنډي وهي او دوۍ ته پخپله سرکشي کښي داسي مهلت ورکوي چي حیران پاتي وي(۱۵)
أُوْلَئِكَ الَّذِينَ اشْتَرُوُاْ الضَّلالَةَ بِالْهُدَى فَمَا رَبِحَت تِّجَارَتُهُمْ وَمَا كَانُواْ مُهْتَدِينَ (۱۶) دا هغه کسان دي چي د هدایت په بدل کښي یې ګمراهي اخیستې ده خو دا تجارت د هغو لپاره ګټور ندی او دوۍ هیڅ کله په سمه لاره ندي(۱۶)
مَثَلُهُمْ كَمَثَلِ الَّذِي اسْتَوْقَدَ نَارًا فَلَمَّا أَضَاءَتْ مَا حَوْلَهُ ذَهَبَ اللَّهُ بِنُورِهِمْ وَتَرَكَهُمْ فِي ظُلُمَاتٍ لاَّ يُبْصِرُونَ (۱۷) د دوۍ مثال داسي دی لکه چي یو څوک اور بل کړي او چي کله هغه ټوله شاوخوا رڼا کړي نو الله (ج) د دوۍ د سترګو بینایي ورنه واخلي او دوۍ په داسي حال کښي پریږدي چي په ترږمیو کښي د دوۍ په سترګو هیڅ نه ښکاري(۱۷)
صُمٌّ بُكْمٌ عُمْيٌ فَهُمْ لاَ يَرْجِعُونَ (۱۸) دوۍ کاڼه دي، ګونګیان دي، ړانده دي دوۍ اوس نه راګرزي(۱۸)
أَوْ كَصَيِّبٍ مِّنَ السَّمَاء فِيهِ ظُلُمَاتٌ وَرَعْدٌ وَبَرْقٌ يَجْعَلُونَ أَصَابِعَهُمْ فِي آذَانِهِم مِّنَ الصَّوَاعِقِ حَذَرَ الْمَوْتِ وَاللَّهُ مُحِيطٌ بِالْكَافِرِينَ (۱۹) یا د دوۍ مثال داسي وګڼۍ چي له آسمان نه شړکنده باران اوریږي او له هغې سره توري تیارې، کړسهار او برېښڼا هم ده دوۍ د کړسهار په اورېدلو د مرګ له ویري په غوږونو کښي ګوتي ږدي او الله دا د حق منکران له هري خوا را حصار کړي دي(۱۹)
يَكَادُ الْبَرْقُ يَخْطَفُ أَبْصَارَهُمْ كُلَّمَا أَضَاء لَهُم مَّشَوْا فِيهِ وَإِذَا أَظْلَمَ عَلَيْهِمْ قَامُواْ وَلَوْ شَاء اللَّهُ لَذَهَبَ بِسَمْعِهِمْ وَأَبْصَارِهِمْ إِنَّ اللَّه عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ (۲۰) له برېښنا څخه پر دوۍ داسي حالت راځي چي لکه اوس به برېښنا د دوۍ د سترګو نظر والوزوي کله یې چي یو څه رڼا تر سترګو کیږي نو په هغه کښي لږ وړاندي ځي او کله چي ترږمۍ پرې خوریږي نو ټپ دریږي که د الله (ج) خوښه وای نو له هغو نه به یې د اورېدو او لیدو قدرت بیخي لري کړی وای په باوري توګه الله (ج) پر هر څه قادر دی(۲۰)
يَا أَيُّهَا النَّاسُ اعْبُدُواْ رَبَّكُمُ الَّذِي خَلَقَكُمْ وَالَّذِينَ مِن قَبْلِكُمْ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ (۲۱) ای خلګو د خپل هغه رب بندګي غوره کړۍ چي ستاسو او له ستاسو نه د مخکښي تېر شوو ټولو خلګو هستوونکی دی ستاسي د نجات هیله یواځي په همدې توګه کیدی شي(۲۱)
الَّذِي جَعَلَ لَكُمُ الأَرْضَ فِرَاشاً وَالسَّمَاء بِنَاء وَأَنزَلَ مِنَ السَّمَاء مَاء فَأَخْرَجَ بِهِ مِنَ الثَّمَرَاتِ رِزْقًا لَّكُمْ فَلاَ تَجْعَلُواْ لِلَّهِ أَندَادًا وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ (۲۲) هماغه ذات دی چي ستاسو لپاره یې ځمکه فرش وغوړوله آسمان یې چت جوړ کړ له پاسه یې اوبه را واورولې او په هغو سره یې هر ډول حاصلات را ویستل تاسو ته یې روزي ورسوله نو کله چي تاسو په دې پوهیږی نو نور د الله (ج) سیالان مه انګیرۍ(۲۲)
وَإِن كُنتُمْ فِي رَيْبٍ مِّمَّا نَزَّلْنَا عَلَى عَبْدِنَا فَأْتُواْ بِسُورَةٍ مِّن مِّثْلِهِ وَادْعُواْ شُهَدَاءَكُم مِّن دُونِ اللَّهِ إِنْ كُنتُمْ صَادِقِينَ (۲۳) او که تاسو په دې کار کښي شکمن یاست چي دا کتاب چي مونږ خپل بنده ته نازل کړی دی دا زمونږ دی که نه نو د هغه غوندي صرف یو سورة راوړۍ خپل ټول همفکران راوبولۍ یواځي الله (ج) پریږدۍ نور مو چي له هر چا نه زړه وي مرسته وغواړۍ که تاسو ریښتیني یاست نو دا کار وکړۍ(۲۳)
فَإِن لَّمْ تَفْعَلُواْ وَلَن تَفْعَلُواْ فَاتَّقُواْ النَّارَ الَّتِي وَقُودُهَا النَّاسُ وَالْحِجَارَةُ أُعِدَّتْ لِلْكَافِرِينَ (۲۴) خو که تاسو دا کار اونکړ او یقیني ده چي هیڅ کله به یې اونشۍ کړای نو ووریږۍ له هغه اور نه چي د هغه خس خاشاک به انسانان او کاڼي وي چي تیار کړی شوی دی د حق د منکرانو دپاره(۲۴)
وَبَشِّرِ الَّذِين آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ جَنَّاتٍ تَجْرِي مِن تَحْتِهَا الأَنْهَارُ كُلَّمَا رُزِقُواْ مِنْهَا مِن ثَمَرَةٍ رِّزْقًا قَالُواْ هَذَا الَّذِي رُزِقْنَا مِن قَبْلُ وَأُتُواْ بِهِ مُتَشَابِهًا وَلَهُمْ فِيهَا أَزْوَاجٌ مُّطَهَّرَةٌ وَهُمْ فِيهَا خَالِدُونَ (۲۵) او ای پیغمبره کومو خلګو چي پر دې کتاب ایمان راووړ او ښه عملونه یې وکړل هغو ته زېری ورکړه چي د هغو دپاره داسي باغونه دي چي تر لاندي یې ویالې بهیږي د هغو باغونو میوې به په شکل کښي د دنیا میوو ته څېرمه وي کله چي کومه میوه د خوراک لپاره هغو ته ورکړی شي نو هغوۍ به ووایې چي همدغسي میوه له دې نه مخکښي په دنیا کښي مونږ ته راکړی شوې وه د هغوۍ لپاره به هلته ډیري سپیڅلې ښځي وي او هغوۍ به د همیش دپاره هلته اوسیږي(۲۵)
إِنَّ اللَّهَ لاَ يَسْتَحْيِي أَن يَضْرِبَ مَثَلاً مَّا بَعُوضَةً فَمَا فَوْقَهَا فَأَمَّا الَّذِينَ آمَنُواْ فَيَعْلَمُونَ أَنَّهُ الْحَقُّ مِن رَّبِّهِمْ وَأَمَّا الَّذِينَ كَفَرُواْ فَيَقُولُونَ مَاذَا أَرَادَ اللَّهُ بِهَذَا مَثَلاً يُضِلُّ بِهِ كَثِيرًا وَيَهْدِي بِهِ كَثِيرًا وَمَا يُضِلُّ بِهِ إِلاَّ الْفَاسِقِينَ (۲۶) هو الله (ج) له دې نه هیڅ کله شرم نکوي چي د میاشي (غوماشي) یا له دې نه هم دکوم حقیر شي مثالونه راوړي کوم خلګ چي د حق خبري منونکي دي هغوۍ د دې مثالونو په لیدلو پوهیږي چي دا حق دی چي د هغو د هماغه رب لخوا راغلی دی او څوک چي منونکي ندي نو هغوۍ د دې مثالونو په اورېدلو دا وینا کوي چي له داسي مثالونو سره د الله (ج) څه سروکار دی په دې شان الله (ج) په دې یوه خبره ډېر خلګ په ګمراهي کښي اخته کوي او ډېرو ته سمه لاره ښیي او په ګمراهي کښي هغه کسان اخته کوي چي فاسقان دي (۲۶)
هُوَ الَّذِي خَلَقَ لَكُم مَّا فِي الأَرْضِ جَمِيعًا ثُمَّ اسْتَوَى إِلَى السَّمَاء فَسَوَّاهُنَّ سَبْعَ سَمَاوَاتٍ وَهُوَ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ (۲۹) هماغه ذات دی چي هغه ستاسو دپاره د ځمکي ټول شیان پیدا کړل بیا یي پورته خوا ته توجه وکړه او اووه(۷) آسمانونه یې برابر کړل او هغه په هر شي علم لري(۲۹)
وَإِذْ قَالَ رَبُّكَ لِلْمَلائِكَةِ إِنِّي جَاعِلٌ فِي الأَرْضِ خَلِيفَةً قَالُواْ أَتَجْعَلُ فِيهَا مَن يُفْسِدُ فِيهَا وَيَسْفِكُ الدِّمَاء وَنَحْنُ نُسَبِّحُ بِحَمْدِكَ وَنُقَدِّسُ لَكَ قَالَ إِنِّي أَعْلَمُ مَا لاَ تَعْلَمُونَ (۳۰) او بیا لږ شان هغه وخت په زړه کړه چي کله ستا رب پرښتو ته ویلي وو چي زه په ځمکه کښي د یو خلیفه پیدا کوونکی یم هغو عرض وکړ آیا ته په ځمکه کښي داسي یو څوک ټاکې چي د هغې (ځمکي) نظم خراب کړي او ویني توي کړي ستا له حمد و ثنا سره تسبیح او ستا لپاره سپېڅلې ستاینه خو همدا مونږ کوو الله (ج) وفرمایل زه پر هغه څه پوهیږم چي تاسو پرې نه پوهېږۍ(۳۰)
وَعَلَّمَ آدَمَ الأَسْمَاء كُلَّهَا ثُمَّ عَرَضَهُمْ عَلَى الْمَلائِكَةِ فَقَالَ أَنبِئُونِي بِأَسْمَاء هَؤُلاء إِن كُنتُمْ صَادِقِينَ (۳۱) له هغه وروسته الله (ج) آدم (ع) ته د ټولو شیانو نومونه وښودل بیا یې هغه پرښتو ته وړاندي کړل او ویې ویل که ستاسو دا ګمان صحیح وي چي د کوم خلیفه په ټاکنه کښي به نظم وران شي نو د دې شیانو نومونه وښیۍ(۳۱)
قَالُواْ سُبْحَانَكَ لاَ عِلْمَ لَنَا إِلاَّ مَا عَلَّمْتَنَا إِنَّكَ أَنتَ الْعَلِيمُ الْحَكِيمُ (۳۲) هغوۍ عرض وکړ چي له نیمګړتیا نه خو پاک ستا ذات دی مونږ خو صرف دومره علم لرو چي تا مونږ ته راکړی دی په حقیقت کښي په هر څه پوهیدونکی او په هر څه علم لرونکی ستا نه پرته بل څوک نشته(۳۲)
قَالَ يَا آدَمُ أَنبِئْهُم بِأَسْمَائِهِمْ فَلَمَّا أَنبَأَهُمْ بِأَسْمَائِهِمْ قَالَ أَلَمْ أَقُل لَّكُمْ إِنِّي أَعْلَمُ غَيْبَ السَّمَاوَاتِ وَالأَرْضِ وَأَعْلَمُ مَا تُبْدُونَ وَمَا كُنتُمْ تَكْتُمُونَ (۳۳) الله (ج) آدم(ع) ته وویل دوۍ ته د دې شیانو نومونه وښیه کله چي هغوۍ ته یې د ټولو شیانو نومونه وښودل نو الله(ج) وفرمایل ما تاسو ته نه وو ویلي چي زه د آسمانونو او ځمکي پر هغو ټولو حقیقتونو پوهېږم چي له تاسو نه پټ دي څه چي تاسو ښکاره کوۍ هغه هم ماته معلوم دي او څه چي تاسو پټوۍ پر هغو هم زه پوهېږم(۳۳)
قُلْنَا اهْبِطُواْ مِنْهَا جَمِيعًا فَإِمَّا يَأْتِيَنَّكُم مِّنِّي هُدًى فَمَن تَبِعَ هُدَايَ فَلاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ (۳۸) مونږ وویل تاسو ټول له دې ځای نه ښکته (کوز) شۍ بیا چي تاسو ته زما لخوا کوم هدایت ورسیږي نو څوک چي زما د دې هدایت پیروي وکړي نو پر هغو باندي به څه وېره او غم نه وي(۳۸)
وَالَّذِينَ كَفَرُواْ وَكَذَّبُواْ بِآيَاتِنَا أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ (۳۹) او څوک چي د هغه له منلو نه انکار وکړي او زمونږ آیاتونه دروغ وانګیري هغوۍ دوژخ ته ورتلونکي دي هلته به هغوۍ همېشه اوسیږي(۳۹)
يَا بَنِي إِسْرَائِيلَ اذْكُرُواْ نِعْمَتِيَ الَّتِي أَنْعَمْتُ عَلَيْكُمْ وَأَوْفُواْ بِعَهْدِي أُوفِ بِعَهْدِكُمْ وَإِيَّايَ فَارْهَبُونِ (۴۰) ای بني اسرائيلو لږ پاملرنه وکړۍ زما هغه نعمت ته چي پر تاسو مي لورولی (پېرزو کړی) وو زما سره چي ستاسو کوم تړون وو هغه تاسو سرته ورسوۍ نو زما چي له تاسو سره کوم تړون وو هغه به زه ترسره کړم او یواځي زما نه وویریږۍ(۴۰)
وَآمِنُواْ بِمَا أَنزَلْتُ مُصَدِّقًا لِّمَا مَعَكُمْ وَلاَ تَكُونُواْ أَوَّلَ كَافِرٍ بِهِ وَلاَ تَشْتَرُواْ بِآيَاتِي ثَمَنًا قَلِيلاً وَإِيَّايَ فَاتَّقُونِ (۴۱) او ما چي کوم کتاب لیږلی دی پر هغه ایمان راوړۍ دا دهغه کتاب تأییدوونکی دی چي له تاسو سره د پخوا نه موجود وو له دې امله تر ټولو دمخه تاسو ورڅخه انکار مه کوۍ په لږ بیه زما آیتونه مه خرڅوۍ او زما د غضب نه ځان وساتۍ(۴۱)
وَلاَ تَلْبِسُواْ الْحَقَّ بِالْبَاطِلِ وَتَكْتُمُواْ الْحَقَّ وَأَنتُمْ تَعْلَمُونَ (۴۲) باطل ته د حق جامه مه ور أغوندۍ او له پوهېدو سره سره د حق د پټولو هڅه مه کوۍ(۴۲)
وَأَقِيمُواْ الصَّلاةَ وَآتُواْ الزَّكَاةَ وَارْكَعُواْ مَعَ الرَّاكِعِينَ (۴۳) لمونځ قائم کړۍ زکات ورکړۍ او کوم خلګ چي ماته ټیټیږي تاسو هم له هغو سره ټیټ شۍ(۴۳)
أَتَأْمُرُونَ النَّاسَ بِالْبِرِّ وَتَنسَوْنَ أَنفُسَكُمْ وَأَنتُمْ تَتْلُونَ الْكِتَابَ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ (۴۴) تاسو خو نورو ته د ښې لاري غوره کولو دپاره وایاست مګر خپل ځان هېروۍ په داسي حال کښي چي تاسو کتاب لولۍ ایا تاسو له پوهي څخه هیڅ کار نه اخلۍ(۴۴)
وَاسْتَعِينُواْ بِالصَّبْرِ وَالصَّلاةِ وَإِنَّهَا لَكَبِيرَةٌ إِلاَّ عَلَى الْخَاشِعِينَ (۴۵) په صبر او لمانځه د الله(ج) مرسته وغواړۍ په دې کښي شک نشته چي لمونځ یو ډېر سخت کار دی مګر (سخت ندی) پر طاعت کوونکو(۴۵)
وَإِذْ قُلْتُمْ يَا مُوسَى لَن نَّصْبِرَ عَلَىَ طَعَامٍ وَاحِدٍ فَادْعُ لَنَا رَبَّكَ يُخْرِجْ لَنَا مِمَّا تُنبِتُ الأَرْضُ مِن بَقْلِهَا وَقِثَّائِهَا وَفُومِهَا وَعَدَسِهَا وَبَصَلِهَا قَالَ أَتَسْتَبْدِلُونَ الَّذِي هُوَ أَدْنَى بِالَّذِي هُوَ خَيْرٌ اهْبِطُواْ مِصْراً فَإِنَّ لَكُم مَّا سَأَلْتُمْ وَضُرِبَتْ عَلَيْهِمُ الذِّلَّةُ وَالْمَسْكَنَةُ وَبَاؤُواْ بِغَضَبٍ مِّنَ اللَّهِ ذَلِكَ بِأَنَّهُمْ كَانُواْ يَكْفُرُونَ بِآيَاتِ اللَّهِ وَيَقْتُلُونَ النَّبِيِّينَ بِغَيْرِ الْحَقِّ ذَلِكَ بِمَا عَصَواْ وَّكَانُواْ يَعْتَدُونَ (۶۱) هغه وخت در یاد کړۍ چي تاسو ویلي وو چي ای موسی(ع) مونږ پر همدا یو ډول خوړو صبر نشو کولی له خپل رب نه دي وغواړه چي مونږ ته د زمکي حاصلات تره، بادرنګ، غنم، نسک او پیاز راکړي موسی(ع) وویل ایا د یوه غوره شي پر ځای تاسو د کم ارزښته شیانو اخیستل غواړۍ ښه نو کوم ښار ته لاړ شۍ څه چي غواړۍ همالته به یې ومومۍ په پای کښي خبره دې ته ورسېده چي ذلت او خواري بې وزلي او بده ورځ ورباندي راغله او د الله(ج) په قهر اخته شوو دا یې نتیجه وه چي هغو د الله(ج) له ایاتونو انکار شروع کړ او د پیغمبرانو په ناحقه وژلو یې لاس پوري کړ دا یې نتیجه وه د هغو نافرمانیو او د دې خبري چي هغوۍ د شرعیت له پولو نه پرله پسي پښې اړولې(۶۱)
إِنَّ الَّذِينَ آمَنُواْ وَالَّذِينَ هَادُواْ وَالنَّصَارَى وَالصَّابِئِينَ مَنْ آمَنَ بِاللَّهِ وَالْيَوْمِ الآخِرِ وَعَمِلَ صَالِحًا فَلَهُمْ أَجْرُهُمْ عِندَ رَبِّهِمْ وَلاَ خَوْفٌ عَلَيْهِمْ وَلاَ هُمْ يَحْزَنُونَ (۶۲) باور ولرۍ چي هر څوک چي د قرآن منونکي وي یا یهودیان وي(په خپل وخت) یا عیسایان وي(په خپل وخت) یا صابیان وي(په خپل وخت) نو چي په الله(ج) او د آخرت په ورځ ایمان راوړي او غوره عمل وکړي د هغو اجر د هغو له رب سره دی او د هغو لپاره هیڅ ویره او غم نشته(۶۲)
وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَكُمْ وَرَفَعْنَا فَوْقَكُمُ الطُّورَ خُذُواْ مَا آتَيْنَاكُم بِقُوَّةٍ وَاذْكُرُواْ مَا فِيهِ لَعَلَّكُمْ تَتَّقُونَ (۶۳) او دریاد کړۍ هغه وخت چي کله مونږ د طور غر پر تاسو پورته کړی او له تاسو نه مو تعهد اخیستی وو او ویلي مو وو چي کوم کتاب چي مونږ درکوو هغه په کلکه ساتنه واخلۍ او په هغه کښي درج شوي حکمونه او لارښووني زده کړۍ په دې وسیله هیله کیدای شي چي تاسو د پرهېځ ګاري چلند غوره کړۍ(۶۳)
ثُمَّ تَوَلَّيْتُم مِّن بَعْدِ ذَلِكَ فَلَوْلاَ فَضْلُ اللَّهِ عَلَيْكُمْ وَرَحْمَتُهُ لَكُنتُم مِّنَ الْخَاسِرِينَ (۶۴) خو له هغه نه وروسته تاسو له خپل عهد(لفظ) نه واوښتلۍ د دې د پاسه هم د الله(ج) مهرباني او رحمت ستاسو ملګرتیا نه پرېښودله که نه نو تاسو تباه کیدۍ(۶۴)
وَلَقَدْ عَلِمْتُمُ الَّذِينَ اعْتَدَوْا مِنكُمْ فِي السَّبْتِ فَقُلْنَا لَهُمْ كُونُواْ قِرَدَةً خَاسِئِينَ (۶۵) او تاسو د خپل قوم د هغو کسانو د عاقبت نه خبر یاست چي د شنبې په ورځ یې تېری کړی وو مونږ هغو ته وویل چي بیزوګاني شۍ او په داسي حال کښي شۍ چي له هري خوا درباندي نافرین(نه افرین) او لعنت وي(۶۵)
فَجَعَلْنَاهَا نَكَالاً لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهَا وَمَا خَلْفَهَا وَمَوْعِظَةً لِّلْمُتَّقِينَ (۶۶) په دې ترتیب مونږ د هغو عاقبت د هغې زمانې او وروستیو نسلونو لپاره عبرت او ویریدونکو لپاره نصیحت وګرزول(۶۶)
ثُمَّ قَسَتْ قُلُوبُكُم مِّن بَعْدِ ذَلِكَ فَهِيَ كَالْحِجَارَةِ أَوْ أَشَدُّ قَسْوَةً وَإِنَّ مِنَ الْحِجَارَةِ لَمَا يَتَفَجَّرُ مِنْهُ الأَنْهَارُ وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَشَّقَّقُ فَيَخْرُجُ مِنْهُ الْمَاء وَإِنَّ مِنْهَا لَمَا يَهْبِطُ مِنْ خَشْيَةِ اللَّهِ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ (۷۴) خو د دغه ډول نښانو د لیدلو وروسته هم په پای کښي ستاسو زړونه سخت شول د تیږو په شان سخت بلکه د هغو نه هم څه زیات سخت ځکه ځیني داسي تیږي هم شته چي له هغو نه چینې راوځي بهیږي ځیني چوي او اوبه ترېنه راوځي او ځیني د الله(ج) له ویري لړزیږي رالویږي الله(ج) ستاسو له کړو وړو نه ناخبره ندی(۷۴)
أَفَتَطْمَعُونَ أَن يُؤْمِنُواْ لَكُمْ وَقَدْ كَانَ فَرِيقٌ مِّنْهُمْ يَسْمَعُونَ كَلامَ اللَّهِ ثُمَّ يُحَرِّفُونَهُ مِن بَعْدِ مَا عَقَلُوهُ وَهُمْ يَعْلَمُونَ (۷۵) ای مسلمانانو ایا اوس تاسو د دې خلګو نه دا طمع(تمه) لرۍ چي دوۍ به ستاسو په بلنه ایمان راوړي په داسي حال کښي چي له هغو نه د یوې ډلي دا عادت ګرځېدلی دی چي د الله(ج) کلام واوري او بیا پر هغه باندي له پوهېدو او ادراک سره سره په آګاهانه توګه په هغه کښي تحریف کوي(۷۵)
وَإِذَا لَقُواْ الَّذِينَ آمَنُواْ قَالُواْ آمَنَّا وَإِذَا خَلاَ بَعْضُهُمْ إِلَىَ بَعْضٍ قَالُواْ أَتُحَدِّثُونَهُم بِمَا فَتَحَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ لِيُحَاجُّوكُم بِهِ عِندَ رَبِّكُمْ أَفَلاَ تَعْقِلُونَ (۷۶) او په محمد رسول الله (ص) باندي له ایمان راوړونکو سره چي کله یوځای شي نو وایي چي مونږ هم هغه منلی دی او کله چي پخپلو منځو کښي یو له بله سره په ګوښه کښي خبري اتري کوي نو وایي چي ناپوهان شوي یاست چي دوۍ ته هغه خبري ورښیاست چي الله(ج) تاسو ته درښودلي دي تر څو چي ستاسو د رب په وړاندي ستاسو پر خلاف د دلیل پر توګه وړاندي کړي(۷۶)
أَوَلاَ يَعْلَمُونَ أَنَّ اللَّهَ يَعْلَمُ مَا يُسِرُّونَ وَمَا يُعْلِنُونَ (۷۷) او ایا دوۍ نه پوهیږي چي څه چي دوۍ پټوي او څه چي چي ښکاره کړي الله(ج) له ټولو څخه خبر دی(۷۷)
وَمِنْهُمْ أُمِّيُّونَ لاَ يَعْلَمُونَ الْكِتَابَ إِلاَّ أَمَانِيَّ وَإِنْ هُمْ إِلاَّ يَظُنُّونَ (۷۸) په دوۍ کښي یوه ډله دامیانو ده چي پر کتاب نه پوهیږي پر بې اساسه(بې بنیاده) امیدونو او هیلو یې تکیه کړې ده او پر انګېرنه او ګومان روان دي(۷۸)
فَوَيْلٌ لِّلَّذِينَ يَكْتُبُونَ الْكِتَابَ بِأَيْدِيهِمْ ثُمَّ يَقُولُونَ هَذَا مِنْ عِندِ اللَّهِ لِيَشْتَرُواْ بِهِ ثَمَنًا قَلِيلاً فَوَيْلٌ لَّهُم مِّمَّا كَتَبَتْ أَيْدِيهِمْ وَوَيْلٌ لَّهُمْ مِّمَّا يَكْسِبُونَ (۷۹) نو هلاکت او تباهي ده د هغو کسانو دپاره چي پخپلو لاسونو د شرعي لیکنه کوي او بیا خلګو ته وایي دا د الله(ج) څخه راغلې ده تر څو د هغې په بدل کښي لږ غوندي ګټه لاس ته راوړي نو هلاکت دی دوۍ ته د هغه په سبب چي د هغوۍ لاسونه یې لیکي او هلاکت دی دوۍ ته په سبب د هغه څه چي تر لاسه کړي(۷۹)
وَقَالُواْ لَن تَمَسَّنَا النَّارُ إِلاَّ أَيَّامًا مَّعْدُودَةً قُلْ أَتَّخَذْتُمْ عِندَ اللَّهِ عَهْدًا فَلَن يُخْلِفَ اللَّهُ عَهْدَهُ أَمْ تَقُولُونَ عَلَى اللَّهِ مَا لاَ تَعْلَمُونَ (۸۰) هغوۍ وایي د دوژخ اور به پر مونږ هیڅ کله نه ولګیږي خو که څو ورځي سزا راکوله کیږي نو راکړه دي شي له دوۍ نه پوښتنه وکړه آیا تاسو له الله(ج) نه پیمان اخیستی دی چي له هغه څخه الله(ج) تېرېدی نشي یا خبره داده چي په الله(ج) پسي داسي خبري کوۍ چي تاسو پرې نه پوهېږۍ(۸۰)
بَلَى مَن كَسَبَ سَيِّئَةً وَأَحَاطَتْ بِهِ خَطِيئَتُهُ فَأُولَئِكَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ (۸۱) هر څوک چي بدي وګټي او د خپلو خطاوو په چاپېریال کښي حصار شي هغوۍ دوژخیان دي او هغوۍ به په دوژخ کښي تل اوسیږي(۸۱)
وَالَّذِينَ آمَنُواْ وَعَمِلُواْ الصَّالِحَاتِ أُوْلَئِكَ أَصْحَابُ الْجَنَّةِ هُمْ فِيهَا خَالِدُونَ (۸۲) او کوم خلګ چي ایمان راوړي او نیک عملونه وکړي هغوۍ جنتیان دي او په جنت کښي به هغوۍ تل اوسیږي(۸۲)
وَإِذْ أَخَذْنَا مِيثَاقَ بَنِي إِسْرَائِيلَ لاَ تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَبِالْوَالِدَيْنِ إِحْسَانًا وَذِي الْقُرْبَى وَالْيَتَامَى وَالْمَسَاكِينِ وَقُولُواْ لِلنَّاسِ حُسْنًا وَأَقِيمُواْ الصَّلاةَ وَآتُواْ الزَّكَاةَ ثُمَّ تَوَلَّيْتُمْ إِلاَّ قَلِيلاً مِّنكُمْ وَأَنتُم مُّعْرِضُونَ (۸۳) او په یاد ولره له بني اسرائیلو نه مونږ کلک پیمان اخیستی وو چي له الله(ج) نه پرته به د هیڅ چا عبادت نه کوۍ له مور او پلار سره له خپلو خپلوانو سره له یتیمانو او مسکینانو سره به غوره چلند کوۍ خلګو ته به ښې خبري کوۍ لمونځ کوۍ او زکات ورکوۍ خو له لږ کسانو پرته نور تاسو ټول له دې پیمان څخه واوښتلۍ او اوس هم مخ اړوونکي یاست(۸۳)
ثُمَّ أَنتُمْ هَؤُلاء تَقْتُلُونَ أَنفُسَكُمْ وَتُخْرِجُونَ فَرِيقًا مِّنكُم مِّن دِيَارِهِمْ تَظَاهَرُونَ عَلَيْهِم بِالإِثْمِ وَالْعُدْوَانِ وَإِن يَأْتُوكُمْ أُسَارَى تُفَادُوهُمْ وَهُوَ مُحَرَّمٌ عَلَيْكُمْ إِخْرَاجُهُمْ أَفَتُؤْمِنُونَ بِبَعْضِ الْكِتَابِ وَتَكْفُرُونَ بِبَعْضٍ فَمَا جَزَاء مَن يَفْعَلُ ذَلِكَ مِنكُمْ إِلاَّ خِزْيٌ فِي الْحَيَاةِ الدُّنْيَا وَيَوْمَ الْقِيَامَةِ يُرَدُّونَ إِلَى أَشَدِّ الْعَذَابِ وَمَا اللَّهُ بِغَافِلٍ عَمَّا تَعْمَلُونَ (۸۵) خو نـن همدا تاسو یاست چي خپل وروڼه وژنۍ خپل ځیني وروڼه بې کوره کوۍ د ظلم او زیاتي په کولو د هغو پر خلاف ډلي جوړوۍ او کله چي په جګړه کښي ونیول شي ستاسو په لاسونو کښي بندیان شي نو د هغو د خوشي کولو لپاره د فدیې لاره برابروۍ په داسي حال کښي چي له کورونو څخه د هغوۍ ایستل لا له سره پر تاسو حرام وو نو آیا تاسو د کتاب پر یوه برخه ایمان راوړۍ او پر بله برخه یې کافران کیږۍ نو له تاسو څخه چي کوم خلګ داسي وکړي د هغو سزا به له دې پرته نور څه وي چي د دنیا په ژوند کښي ذلیل او خوار اوسیږي او په آخرت کښي به د ډېر سخت عذاب پر لور وروګرزول شي الله(ج) ستاسو د دې حرکتونو څخه بې خبر ندی(۸۵)
أُوْلَئِكَ الَّذِينَ اشْتَرَوُاْ الْحَيَاةَ الدُّنْيَا بِالآخِرَةِ فَلاَ يُخَفَّفُ عَنْهُمُ الْعَذَابُ وَلاَ هُمْ يُنصَرُونَ (۸۶) دا هغه کسان دي چي د دې دنیا ژوند یې دآخرت په بدله کښي اخیستی دی له دې امله نه به یې په سزا کښي اساني راوستله شي او نه به مرسته ورسره وکړه شي(۸۶)
وَلَقَدْ آتَيْنَا مُوسَى الْكِتَابَ وَقَفَّيْنَا مِن بَعْدِهِ بِالرُّسُلِ وَآتَيْنَا عِيسَى ابْنَ مَرْيَمَ الْبَيِّنَاتِ وَأَيَّدْنَاهُ بِرُوحِ الْقُدُسِ أَفَكُلَّمَا جَاءَكُمْ رَسُولٌ بِمَا لاَ تَهْوَى أَنفُسُكُمُ اسْتَكْبَرْتُمْ فَفَرِيقاً كَذَّبْتُمْ وَفَرِيقًا تَقْتُلُونَ (۸۷) مونږ موسی(ع) ته کتاب ورکړ له هغه وروسته مو پرله پسې پیغمبران ولېږل په پای کښي مو عیسی(ع) ابن مریم له روښانه نښو نښانو سره ولېږل او په سپیڅلي روح سره مو دهغه مرسته وکړه هر کله چي کوم پیغمبر ستاسو د نفسي غوښتنو پر خلاف کوم شي سره تاسو ته راغلی دی نو تاسو ورڅخه سرکشي کړې ده څوک مو دروغجن ګڼلي دي او څوک مو وژلي دي(۸۷)
وَقَالُواْ قُلُوبُنَا غُلْفٌ بَل لَّعَنَهُمُ اللَّه بِكُفْرِهِمْ فَقَلِيلاً مَّا يُؤْمِنُونَ (۸۸) هغوۍ وایي زمونږ زړونه پوښل شوي دي نه اصلي خبره دا ده چي د هغو د کفر له امله الله(ج) پر هغو لعنت کړی دی له دې کبله هغوۍ ډېر لږ ایمان راوړي(۸۸)
وَلَمَّا جَاءَهُمْ كِتَابٌ مِّنْ عِندِ اللَّهِ مُصَدِّقٌ لِّمَا مَعَهُمْ وَكَانُواْ مِن قَبْلُ يَسْتَفْتِحُونَ عَلَى الَّذِينَ كَفَرُواْ فَلَمَّا جَاءَهُم مَّا عَرَفُواْ كَفَرُواْ بِهِ فَلَعْنَةُ اللَّه عَلَى الْكَافِرِينَ (۸۹) او اوس چي یو کتاب هغوۍ ته د الله(ج) له لوري راغلی دی دوۍ له هغه سره څه را اخیستي دي سره له دې چي دا کتاب د هغه کتاب تصدیق کوونکی دی چي له پخوا نه له دوۍ سره موجود وو او سره له دې چي د دې کتاب د راتګ نه مخکي دوۍ پخپله د کفارو په مقابله کښي د فتح او نصرت دعاګاني کولې خو کله چي هغه کتاب راغی چي ویي پېژندل هم نو د هغه له منلو یې انکار وکړ د الله(ج) لعنت دي وي پر دې منکرانو(۸۹)
رسول الله (ص) فرمایلی دی څوک چی د جمعی په ورځ په ما باندی ۲۰۰ ځله درود شریف اوایی د هغه به د ۲۰۰ کالو صغیره ګناهونه معاف کړل شی . (کنزالعمال ص ۵۰۷، ج ـ ۲)
د رسول الله (ص) د نصیحتونو څخه: ژباړه : حضرت ابو هریره (رض) فرمایی ، رسول الله (ص) وفرمایل: د دنیا د لذتونو (خوندونو) قتع کونکی شئ مرګ دی نو په کثرت سره یې یادوئ (مشکوة المصبیح :۱۴۰ مخ ، د ترمذی،نسائی او ابن ماجه په حواله). تشریح: په هر حال د حدیث حاصل دا دی چی مرګ په کثرت سره یلدول په کار دی ځکه چی په مرګ یادولو سره غفلت چی د نیکو اعمالو په لار کی بندیزدئ لیری کیږی . د مرګ یادول د دنیا د خرابو کارونو د مشغولیت څخه منع راولی او مرګ یادونکی د الله(ج) طاعت او عبادت ته متوجه وی چی د آخرت توښه ده .
سخاوت او بخالت.. ژباړه ... هره ورځ دوه ملائکی ځمکی ته راکښته کیږی یوه وایی خدایه سخی ته د مال په یوځ کی ثواب ور وپخښه او بله وایی خدایه د بخیل مال هلاک کړه . بخاری او مسلم شریف
د پوره ایمان څښتن څوک دی ؟
ژباړه : له ابو هریره (رض) څخه روایت دی ، چی رسول الله (ص) فرمایلی دی ، په موء منانو کی د پوره ایمان څښتن هغه دی چی اخلاق یی ښکلی وی .
فائده : حدیث دلیل دی پر دې چی ښکلی اخلاق ایمان دی او د ښو اخلاقو نشتوالی د ایمان نقصان دی : نو مومنانو په خپلو منځونو کی د ایمان په لرلو کی توپیر لری ،ځینی یی لوړ دی د ځینی نورو نه ، له دی امله رسول الله (ص) تر ټولو د ښکلو اخلاقو څیښتن وو : ځکه په ایمان کی تر ټولو پوره وو . (رواه فی الموطا [۳۳۵۷] مرسلا واحمد [۸۹۳۹] موصولا ، وهو حدیث صحیح.)
( صَلّی اللهُ عَلَی النَّبِیِّ الاُمِّیِّ ) ۱۰ ځله د دی درود شریف په ویلو سره به د قیامت په ورځ هغه کس ته د سول الله (ص) شفاعت ورپه نصیب شی (مجمع الزوائد)ږ
حدیث مبارک
حضرت انس بن مالک رضی الله تعالیٰ عنھ څخه روایت دی چی ما له رسول اللہ صلی اللہ علیه وسلم څخه اورېدلی چی څوک په خپل رزق کی پراخوالې او عمر درازی غواړې نو (زړه سوۍ) سله رحمی دی کوې. په حواله: صحیح بخاری ۲۰۶۷
حدیث شرېف رسول اللہ صلی اللہ علیه وسلم وفرمایل : په هر وخت کی د مسلمان ورور مرسته کوی که هغه ظالم وی که مظلوم ،صځابه (رض) عرض وکړ چی یارسول اللہ صلی اللہ علیه وسلم مونږ دمظلوم مرسته کولی شو مګر د ظالم مرسته څه ډول وکړو؟ رسول اللہ صلی اللہ علیه وسلم وفرمایل چی له ظلم څخه دهغه لاس راونیسی او له ظلم کولو څخه یی وژغوروی. صحيح البخاري حديث -۲۴۴۴
حدیث شرېف حضرت عثمان بن عفان (رض) فرمایی : ما له رسول اللہ صلی اللہ علیه وسلم څخه اورېدلی چی څوک کامله اودس وکړی او بیا د جمات په لور روان شې او لمونځ له جمع سره آدا کړی ، الله تعالی به د هغه ټول ګناهونه معاف وګرځوی، (مسلم)
حدیث مبارک له ابن عباس رضی الله عنه نه روايت دی چې رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمايلي : چې کوم کس وږې وي يا بل څه حاجت ولري او دغه لوږه يا حاجت له خلکو نه پټ کړي يعنی د هغوی په مخ کې يې نه بيانوي او سوال ترينه نه کوي په الله عزوجل د هغه حق دی چه ده ته به د يو کال روزي ورکوي .
دنبی اکرم (ص) ارشادمبارک دی چی کله دمعراج په شپه ما دحضرت ابراهیم (ع) سره وکتل، نو هغوئ وفرمایل، ای محمد (ص) خپل اُمت ته زماسلام وایه او دا ورته اوایه چی د جنت ډیره سپیڅلی خاوره ده او ډیری ښی اوبه یی دی خو هغه بلکل هوار میدان دی او د هغی ونی اوبوټی(سُبحَانَ الله وَالحَمدُالله وَلاَاِلهَ اِلالله وَالله اَکبَر)دی، څومره چی دچا زړه غواړی هغومره باغ دی جوړکړی
حدیث مبارک د عبدالله ابن مسعود نه روايت دی چه رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمايي : چه د الله تعالی د ويرې نه چې د کوم بنده له سترګو د مچ د سر قدرې اوښکې وي بيا هغه دده په مخ باندې وبهيږي نو الله تعالی هغه مخ د دوزخ په اور باندې حرام کړي .
حدیث مبارک :
ژباړه : رحم په عرش پوری ځړیږی او وایی هر څوک چی ما وصل (پیوند) کړی الله (ج) به هغه په خپل رحمت سره وصل کړی او هر څوک چی ماپرې کړی الله(ج) به هغه هم پرې کړی (په هغه باندی به رحم او مهربانی ونه کړی ) . بخاري او مسلم
انس رضی الله عنه روايت کوي چه رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمايلي : الله تعالی به د قيامت په ورځ هغو فرښتو ته کوم چې په دوزخ کې مقرردي حکم ورکړي چې کوم سړي چې زه چيرې ياد کړی يم او يا څه وخت يې زما نه ويره کړی وي هغه د دوزخ نه وباسئ.
حدیث مبارک : ژباړه :
انسان تر څو چی دخپل نفس او ناوړه خواهشاتو پیروی کوی په پای کی به د ظالمانو په ډله کی وشمیرل شی او هم هغه جزابه ورکول شی کومه چی ظالمانو ته ورکول کیږی .(ح، ۲۶۷ پښتو احادیث) د ترمذي په حواله
غوسه مه کوه
قرانکریم د مومنانو په ستاینه کې وایي: وَالْكَاظِمِينَ الْغَيْظَ وَالْعَافِينَ عَنِ النَّاسِ وَاللّهُ يُحِبُّ الْمُحْسِنِينَ. [آل عمران: 134]. یعني او مومنان هغه څوک دي چې غوسه زغمونکي وي او خلکو ته بښنه کوونکي وي او الله له نیکي کوونکو سره مینه کوي. داراز په صحي حدیث کې راغلي ابو هریره رضي الله عنه وایي: یوه سړي رسول الله صلی الله علیه وسلم ته وویل: وصیت راته وکړه، هغه ورته وویل: غوسه مه کوه، هغه سړي بیا بیا ورته ویل: وصیت راته وکړه، خو ده همدا ورته ویل: غوسه مه کوه. عن أبي هريرة رضي الله عنه: أن رجلا قال للنبي صلى الله عليه وسلم أوصني قال: لا تغضب، فردد مرارا قال: لا تغضب. رواه البخاري. 5/ 2267.
له دوزخ څخه خلاصون :
*اَلّلهُمّ اَجِرنِی مِنَ النَارِ* په حدیث شریف کی راځی ، څوک چی د ماښام لمونځ وکړی او د چاسره تر خبروکولو مخکی پورتنۍ دعا اووه(۷) ځله ووایی اوبیا په هغه شپه مړ شی هغه د همیشه لپاره د دوزخ له اوره د سهار تر لمانځه وروسته مخکی تر دی چی د یو چاسره خبره وکړی ووایی او په دغه ورځ مړ شی هغه هم د همیشه لپاره د دوزخ څخه خلاصون وموند (مشکوة عن ابوداود).
حدیث مبارک :
حضرت ابوهریره(رض) فرمایی: ماته زما دوست رسول الله (ص) د دریو خبرو وصیت وفرمایه
(۱) هره میاشت درې روژی نیسه . (۲) د څاښت دوه رکعته لمونځ کوه . (۳) تر خوب کولو مخکی وتر کوه .
(مشکوة المصابیح : ۱۱۱، د بخاری او مسلم په حواله ).
د دی دعا په ویلو سره ملایکی په اسمانو کی د هغه کس لپاره د بخښل کیدو غوښتنه کوی دغه دعا ګناهونه داسی رژوی لکه په منی کی چی د ونو پاڼی رژیږی ، په یو ځل ویلو کی یی لس لکه نیکې دی یولک بدۍ لری کوی او یو لک درجی لوړوي. (لږ عمل ډیرثواب)
له غورو ویناوو څخه :
1 - دغلا او خیانت نه ډډه وکړی - ځکه داعملونه فقر او لوږه رامنځته کوی ۲ - ګناه که ځوان وکړی هم بده ده خو ډیره بده داده چی زوړیی وکړی حضرت ابوبکر صدیق (رض)
د ایمان ګټه :
رسول الله (ص) فرمایلی دی چی چا دا شاهدی ورکړه چی له الله تعالی پرته بل هیڅ څوک د عبادت وړ نشته او دا چی محمد (ص) د الله تعالی رسول دی نو الله تعالی پر هغه باندی د دوزخ اوور حرام کړ . (مسلم عن عباده(رض)
د قیامت په ورځ تر ټولو ښه عمل :
په حدیث شریف کی راځی چی سل(۱۰۰) ځله ( سُبحَانَ الله وَبِحَمدهِ ) ووایی ، پاک خدای د هغه ټول ګناهونه بخښی که څه هم د سمندر تر ځګ ډیر وی، څوک چی هره ورځ دغه دعاوایی دقیامت په ورځ تر هغه ښه عمل نشته .(رواه مسلم و ترمذي ونسائي).
څوک چی له کوره وزی دغه دعا دی ووایی چی بیرته تر کوره راځی د هر ډول خطروڅخه به خوندی وی او دکوم کار په نیت چی له کوره وتلی وی هغه به پوره شی . (رواه نسائي)
له حضرت عمروبن میمون(رض) څخه روایت دی : رسول اکرم (ص) یوه سړی ته نصیحت کاوه وې فرمایل : پنځه شیان تر پنځو شیانو مخکی غنیمت وګڼه ، یعنی پنځه حالته داسی دی ،چی تر څو پوری هغه موجود وی نو هغه د هغو پنځوحالتونو لپاره غنیمت وګڼه چی هغه په آینده کی راتلونکی دی . (۱) ځوانی تر سپین ږیرتوب مخکی . (۲) صحت تر ناروغی مخکی . (۳).مالداری تر تنګدستی مخکی. (۴). فرصت مخکی تر مشغولیدو. (۵). ژوند مخکی تر مرګ. (مشکوة المصابیح: ۴۴۱ مخ، د ترمذی په حواله )
اودس ماتونکي شیان
په لاندی شیانو اودس ماتیږی: (۱).کله چی له شا او مخ له شرم ځایو څخه یو شي ووزي، لکه بولي، غائطه مواد ، باداو نور. (۲). کله چی له بدن څخه وینه او نوَ ووزی پاک ځای ته وبهیږی . (۳). کله چی له خولې څخه وینه ووزی پرناړو زیاته وی یا ورسره برابره وي. (۴)کله چی خواړه،اوبه،وینه، او ژیړ په ډکه خوله قي کړی . (۵). کله چی ویدهشی او شاتنی عورت یی پر ځمکه قرارونه لری ، یا تر وښیدو مخکی شاتنی عورت له ځمکي څخه پورته شی . (۶). کله چی بی سده شی . (۷). کله چی لیونی شی . (۸).کله چی نشه شی . (۹). کله چی بالغ سړی په ویښه په هغه لمانځه کی په زوره وخاندی چی رکوع او سجده ولری ، که کوچنی او ویده په لمانځه کی په زوره وخاندی اودس نه ماتیږی، همدا ډول د جنازې په لمانځه اوتلاوت په سجده کی په زوره وخندل اودس نه ماتوی
الدحدیث : الغضب ليفسد الايمان کمايفسدالصَّبرُالعسل (رواه بيهقی فی شعب الايمان) غصه اوقهرايمان داسې خرابوي لکه زيړمصبر چه شهد يا عسل خرابوي .
له علماو سره مینه وکړئ
له علماو او پوهانو سره مینه او اړیکي مو علم ته رسوي او له علماو لیري والی او خدای مکړه له علماو سره دښمني مو له علم او پوهي نه لیري کوي، أبو الدرداء رضى الله عنه وایي: علم ترلاسه کړئ او که د علمaله زده کړي عاجزه شوئ نو له علماو سره مینه وکړئ، او که مینه نه ورسره کوئ دښمني خو یې مه کوئ. [صفة الصفوة 1/298].
نن هماغه زمانه ده
ابو هریره رضي الله عنه وایي: رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل: خامخا به په خلکو داسې زمانه راشي چې سړی به په دې کې نه وي چې څه ډول یې شتمني ترلاسه کړه، ایا په حلاله طریقه یې ترلاسه کړه او که په حرامه. عن أبي هريرة رضي الله عنه عن النبي صلى الله عليه وسلم، قال: ليأتين على الناس زمان، لا يبالي المرء بما أخذ المال، أمن حلال أم من حرام؛ أخرجه البخاري.
څومره کره ده ستا خبره یا رسول الله!، رښتیا چې همدا هغه زمانه ده چې تا سلهاو کاله مخکي راته ویلي دي، نن موږ وینو چې پریمانه خلک د دنیا په مختلفو کارونو او تجارتونو بوخت وي، بیعې او معاملې کوي، پخپله د حرامې، فاسدې او باطلې معاملې په څرنکوالي هیڅ نه پوهیږي او په ټول ژوند کې له کوم عالم نه هم د روا او ناروا، حلال او حرام پوښتنه نه کوي. هوکي! بې شکه نن هماغه زمانه په موږ راغلې ده.
نااهله خلکو ته واک سپارل
ابو هریره رضي الله عنه وایي: په یوه مجلس کې رسول الله صلی الله علیه وسلم خلکو ته خبرې کولې یو کوچي راغی ویې ویل: قیامت به کله وي؟ رسول الله صلی الله علیه وسلم همداسې خبرې رواني لرلې، ځیني خلکو وویل: د کوچي خبره یې واوریدله خو ښه نشوه ورته ښکاره، ځیني نورو وویل د کوچي خبره یې نه واوریدله، کله یې چې خبرې پوره کړې ویې ویل: د اخرت په اړه پوښتونکی څوک و؟ کوچي وویل: یارسول الله زه وم، هغه وویل: کله چې امانت ضایع شي نو د اخرت انتظار کوه، کوچي وویل: امانت څن
ډیری مفیدی جملې:
لیکنه : قاري حكيم الله سيفي
که څه اخیستل غواړې نو د آخرت سودا واخله .
که له ځان نه څه لرې کول غواړې نو کبر له ځانه لرې کړه .
که څه لوستل غواړې نو قرآن عظیم الشان ولوله .
که څه اخیستل غواړې نو د بزرګانو دعاء واخله .
که څه غوښتل غواړې نو د الله تعالی نه یې وغواړه .
که څه ورکول غواړې نو د الله تعالی په لاره کې یې ورکړه .
که څه حاصلول غواړې نو علم حاصل کړه .
که څه ویل غواړې نو په خوږه ژبه یې ووایه .
که څه ژړل غواړې نو په خپلو عملونو باندې وژاړه .
که څه اورېدل غواړې نو د مظلوم فریاد واوره .
که څه لیدل غواړې نو د حق او نا حق په منځ کې فرق ووینه .
که څه ګټل غواړې نو نېکي وګټه .
که څه ختمول غواړې نو له خپل ځان نه بد عادتونه ختم کړه .
که څه جنګ کول غواړې نو د کفر او جهالت په وړاندې وجنګېږه .
که له ځان نه څه جوړول غواړې نو د ځان نه ښه انسان جوړ کړه.
که ثواب ګټل غواړی له خپلو ملګرو سره دغه شریک کړه او خپل هم عمل په وکړه.
د الله یاد
د الله جل جلاله یاد او ذکر تر ټولو لوی او غوره عبادت ده: {ولذكر الله أكبر} [العنكبوت (45) ]، الله جل جلاله مومنانو ته امر کوي چې ډېر یې یادوئ او سهار او ماښام د هغه پاکي بیانوئ او تسبیح وایئ: {يا أيها الذين آمنوا اذكروا الله ذكرا كثيرا * وسبحوه بكرة وأصيلا} [الأحزاب (41، 42) ] .
د الله یاد خورا ستر او اسانه عبادت ده په قرانکریم او نبوي حدیثو کې یې ډېره یادونه شوې ده او ډېر ټینګار پرې شوی ده، په قدسي حدیث کې راغلي الله جل جلاله فرمایي: زه مې له خپل بنده سره یم تر څو چې ما یادوي او زما په یاد شونډي ښوروي. رواه الإمام أحمد.
زغم او تحمل
ابو هریره رضي الله عنه وایي رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمایلي دي: هیڅ مومن دي له مومنې میرمنې سره بُغض او کینه نه کوي، که د هغې له یوه خوی او عادت نه یې بد راځي په هغې کې به بل ښه خوی او عادت هم وي چې د ده به خوښیږي. عن أبي هريرة رضي الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: لا يَفرَكْ مؤمن مؤمنة، إن كره منها خُلقًا رضي منها آخر؛ أخرجه مسلم.
په حدیث کې د میړه او ښځې اړیکي مراد دي او سړي ته امر شوی ده چې له خپلې میرمنې سره دي د کوم بد عادت لامله بُغض او کینه نه کوي ځکه د هغې د نورو ښو خویونو او عادتونو له پاره دي د هغې کمزوري وزغمي. انسان خامخا کمزوري لري او داسې انسان نشته چې هغه کمزوري نه لري، د رسول الله صلی الله علیه وسلم دا خبره عامه هم مراد کیدلی شي او دا لکه یو اصل او قاعده داسې ده، که په هر چا کې کومه کمزوري ووینو نو د هغه د نورو ښو خویونو او غوره عادتونو لامله یې هغه کمزوري باید وزغمل شي. او دا پخپلو کې د یوه بل د زغملو او تحمل کولو ښه او غوره لاره ده.
د چا په خبرو کې شر مه لټوئ
د عمر بن عبدالعزیز رضي الله عنه زوی عبدالعزيز وایي: پلار مې راته ویل: زویه! له مسلمان نه چې کومه خبره واورې کوښښ کوه چې له خبرې یې د خیر مطلب واخلې، تر خپله وسه شر مه ورنه مراد کوه.
متاسفانه نن دا ډول ښه باور په خلکو کې کم شوی دی، او خبره تر دې ځایه رارسیدلې ده چې د خپل مسلمان ورور په خبرو کې د شر پلټنه کوي، دا چلند په اخلاقي لحاظ ناسم دی او د خپل مسلمان ورور په خبرو کې د شر پلټنه ګڼ شمیر ټولنیزي ناخوالې او ناروا بدګومانۍ رامنځته کوي. باید کوښښ وکړو د خپل مسلمان ورور له خبرو (خیر) مراد کړو، او د چا په خبرو کې (شر) مه لټوئ.
دوه مخیتوب
ابوهريره رضي الله عنه وایي: رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمایلي دي: دوه مخي خلک به د قیامت په ورځ د الله په نزد تر ټولو بدترین خلک وي، دوه مخي خلک هغه دي چې ځیني خلکو ته په یوه مخ ورځي او نورو خلکو ته په بل مخ ورځي. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَالَ قَالَ النَّبِيُّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: تَجِدُ مِنْ شَرِّ النَّاسِ يَوْمَ الْقِيَامَةِ عِنْدَ اللَّهِ ذَا الْوَجْهَيْنِ الَّذِي يَأْتِي هَؤُلَاءِ بِوَجْهٍ وَهَؤُلَاءِ بِوَجْهٍ. رواه البخاري وغيره.
ځیني خلکو ته په یوه مخ نورو ته په بل مخ لکه له نېکو او صالحو خلکو سره ښه او صالح وي او له شریرو او بېلاري خلکو سره شریر او بیلاري وي، دغو ته د هغو حالات وایي او هغو ته د دغو شیطاني کوي، دا د منافق عمل ده او منافق د الله په نزد تر ټولو بد او شریر انسان دی.
رسول الله صلی الله عليه وسلم فرمایي: په کوم قوم کې چې زنا پیدا شي او هغوی یې ښکاره او اعلان کړي، په دوی کې به داسي طاعون، وبا او دردونه عام شي چې هغه به یې په پلرونو او نیکونو کې نه وو . قال النبي الكريم صلّى الله عليه وسلم: لم تظهر الفاحشة في قوم قط حتى يعلنوا بها إلا فشا فيهم الطاعون والأوجاع التي لم تكن مضت في أسلافهم الذين مضوا. [رواه ابن ماجه].
مسلمان باید پوه شي چې غوسه پیاوړتوب او پهلواني نه ده بلکي غوسه کمزوري، ضعف او منفي کړنه ده، لکه په حدیث کې راغلي دي رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمایلي دي: پیاوړتوب په پهلواني کې نه ده بلکي پیاوړی هغه څوک دی چې د غوسې په وخت ځان کنترول کړي. عن أبي هريرة رضي الله عنه أن رسول الله صلى الله عليه وآله وسلم قال: ليس الشديد بالصُّرَعة إنما الشديد الذي يملك نفسه عند الغضب. أخرجه البخاري في صحيحه 5/ 2267، برقم: 5763.
یعني پیاوړی مسلمان هغه دی چې غوسه کنترولولی شي، د غوسې کنترولول لکه په شرعي توګه د ثواب او اجر کار دی په ټولنیزه توګه هم خورا ګټور دی، غوسه کنترولوونکی انسان پخپله له شر او شخړو لیري وي او د شریرو له تیري نه خوندي وي، زموږ په ټولنه کې دا ستونزه زیاته ده ځکه مو په کورونو، کلیو او سیمو کې شخړي او جنجالونه هم زیات دي، د غوسې زغملو دا شپږ لارې چارې په دې ستونزه کې ښه مرسته راسره کولی شي باید عامو مسلمانانو ته یې هم ورسوو.
درسول الله صل الله عليه وسلم مباركه څيره.
درسول الله صل الله عليه وسلم قد منځنى , غړي برابر , رنگ سور او سپين , تندى پلن , وروځي سره نښتي , پزه يې دنگه او لوړوالي ته مايله وه ,مخ يې ډير غوښن نه وو ,خوله يې څه ناڅه غټه ,او غاښونه يې سره بيل بيل وو,غاړه يې دنگه اوسريي غټوالي ته مايل وو ,سينه يې پراخه ,دسر ويښتان يې نه ډيرتاو راتاو او نه بيخي نيغ نيغ وو,
د رسول الله صل الله عليه وسلم دوُليو په منځ كې دكوترې دهگۍ په كچ دنبوت مهر ټاپه وه ,رسول الله صل الله عليه وسلم به ډير گړندى گرځيده ,خبرې به يې په دمه دمه كولې , كه به يې دكومې خبرې مطلب تاكيدكول وو نو هغه خبره به يې په بيابيا تكراروله ,غږ يې لوړ وو .
دخبرو په مهال به يې اكثر اسمان ته كتل ,رسول الله صل الله عليه وسلم به ډير لږخندل ,او چې خندا به ورغله نو موسكى به شه .
دنـــیا
عبدالله بن مسعود رضي الله عنه وایي: رسول الله صلی الله علیه وسلم په پیزي باندي ویده شو چې راپورته شو په ډډه یې پیزي نښې کړې وې، موږ ورته وویل: يارسول الله ستا له پاره مو یو فرش برابر کړی وی، ده وویل: زما او دنیا یې سره څه (زه دنیا څه کوم )، زه په دنیا کې د هغه سپاره او لاروي په څېر یم چې د وني سیوري ته کښېني یو څه ارام وکړي او بیا یې پریږدي. عن عبد الله بن مسعود رضي الله عنه ، قَالَ : نَامَ رسول الله صلى الله عليه وسلم عَلَى حَصيرٍ ، فَقَامَ وَقَدْ أثَّرَ في جَنْبِهِ ، قُلْنَا : يَا رَسُولَ اللهِ ، لَوْ اتَّخَذْنَا لَكَ وِطَاءً . فَقَالَ : مَا لِي وَلِلدُّنْيَا ؟ مَا أَنَا في الدُّنْيَا إِلاَّ كَرَاكِبٍ اسْتَظَلَّ تَحْتَ شَجَرَةٍ ثُمَّ رَاحَ وَتَرَكَهَا. رواه الترمذي.
مسلمان ته مناسب نه ده چې په دنیا پوري دومره زړه وتړي چې اخرت یې یې هېر شي، مسلمان باید داسې وي لکه لقمان رحمه الله چې خپل زوی ته وایي: زویه! په دنیا کې دومره مه ننوځه چې اخرت دي تاواني شي، او دومره هم مه ورته شا کوه چې په خلکو بوج او پيټی وګرځې. داراز امام الشافعي رحمه الله ته چا وویل: امسا مو ډېره په لاس کې وي او تاسو دومره کمزوری هم نه یئ؟! ده ورته وویل: څو په یاد لرم چې مسافر یم .
شیطان د بنيادم دښمن دی، دی کوښښ کوي بنیادمان سپکو او پوچو خبرو ته وهڅوي، چې په پایله کې دوی د یوه بل ګریوانونو ته لاسونه وغځوۍ او شخړې رامنځته شي، د دې شخړو یواځنی حل او علاج قرانکریم په دې یوه جمله کې روښانه کړ دی: يَقُولُوا الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ، یعني زما بندګان دي پخپلو کې ښې او خوږې خبرې سره کوي، په دې صورت کې به شیطان شرمیدلی او ترټلی پاته وي.
د قرانکریم د دې مبارکې لارښوونې له اسلوب او چلند یوه بله مهمه نغوته معلومولی شو هغه دا چې هغه ښکنځلماران او پوچ خولي پساتیان چې خبرې او لیکنې یې له ښکنځلو او سپکو سپورو خبرو ډکې وي په حقیقت کې د شیطان لومې، د شیطان ځري او استازي دي او په ټولنو کې شیطاني شخړیېز کلتور ترویجوي، د دوی ترټل او له دوی مخ اړول د شیطاني سپکې ډلې ترټل او سپکول دي.
ثابت البناني رحمه الله ( مړ څه باندې 120هـ) مشهور تابعي او د انس بن مالک شاګرد دی، کله به یې چې انس بن مالک رضي الله عنه ولید له لاسه به یې ونیو، د هغه لاس به یې ښکول کړ او وبه یې ویل: دا هغه لاس دی چې د رسول الله صلی الله علیه وسلم له لاس سره لګیدلي دی. سیر الاعلام النبلاء الذهبي.
د رسول الله صلی الله علیه وسلم مینه د هر مومن نر او ښځې ایمان تکمیلوي، د هغه په سنتو او لارښوونو عمل کول او د هغه اخلاق خپلول له هغه سره د رښتیني میني ثبوت ده.
له ابو هريرة رضي الله عنه نه روایت ده هغه وایي: رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمایي: هر نبي یوه قبوله شوې دعا لري چې هغه به یې کوي، خو زه غواړم دا دعا آخرت ته پرېږدم چې هلته یې د خپل امت د شفاعت له پاره وکړم. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ قَالَ لِكُلِّ نَبِيٍّ دَعْوَةٌ مُسْتَجَابَةٌ يَدْعُو بِهَا وَأُرِيدُ أَنْ أَخْتَبِئَ دَعْوَتِي شَفَاعَةً لِأُمَّتِي فِي الْآخِرَةِ. [رواه البخاري].
د دې حدیث یو مطلب داسي هم بیان شوی چې هر نبي د خپل ځان له پاره یوه مستجابه او قبوله شوې دعا لرله خو زه هغه دعا اخرت ته د امت د شفاعت له پاره پرېږدم، له حدیث نه معلوميږي چې رسول الله صلی الله علیه وسلم له خپل امت سره ډېره مینه لرله او د هغوی د دنیا او آخرت د بریالیتوب هیله یې لرله.
یو سړی رسول الله صلي الله علیه وسلم ته راغی او ورته ویې ویل: یارسول الله داسي عمل راوښیه چې په کولو سره یې په الله او خلکو ګران شم، هغه ورته وویل: د دنیا مینه پریږده په الله به ګران شې او خلک چې څه لري هغه ته تمه مه کوه نو په خلکو به ګران شې.
عـن أبي العباس سهل بن سعد الساعدي رضي الله عنه قال: جاء رجل إلى النبي صلّى الله عليه وسلّم ، فقال: يا رسول الله دلّني على عمل إذا عملته أحبني الله وأحبني الناس، فقال: “ازهد في الدنيا يحبك الله، وازهد فيما عند الناس يحبك الناس”. حديث حسن، رواه ابن ماجه وغيره بأسناد حسن
د غریبانو له اړتیا سره سم مرسته
حصین بن مالک له ابن عباس رضي الله عنه نه اوریدلي، هغه له رسول الله صلی الله علیه وسلم نه روایت کوي چې ویل یې: څوک چې سوالګر ته جامې ورواغوندي هغه به د الله عز وجل په ساتنه کې وي تر څو چې په سوالګر باندي د دې جامې یوه ټوټه هم وي. عَنْ حُصَيْنِ بْنِ مَالِكٍ ، سَمِعَ ابْنَ عَبَّاسٍ ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، يَقُولُ : مَنْ كَسَا سَائِلا ثَوْبًا ، كَانَ فِي حِفْظِ اللَّهِ عَزَّ وَجَلَّ مَا كَانَ عَلَيْهِ قِطْعَةٌ . رواه الترمذي والحاكم في المستدرك والطبراني في المعجم الكبير.
لس شیان زړونه وژني
له یوه عالم نه پوښتنه وشوه: دعاوې کوو خو نه قبلیږي؟ هغه ورته وویل: زړونه مړه دي، بیا پوښتنه وشوه: څه شی زړه وژني؟ ده ورته وویل: دا لس شیان:
1) الله مو پيژندلي خو د هغه حق مو نه دی ادا کړئ. 2) د الله کتاب مو لوستلي خو عمل نه پرې کوئ. 3) د رسول الله صلی الله علیه وسلم د میني دعوه کوئ خو په سنتو یې عمل نه کوئ. 4) د شیطان د دښمني دعوه کوئ خو په کړنو کې ورسره موافق یئ. 5) وایئ له جنت سره مینه لرو خو د جنت له پاره ښه عمل نه کوئ. 6) وایئ له جهنم نه ویرېږو خو هغه کارونه کوئ چې هغه سړی جهنم ته رسوي . 7) تاسو نارې وهئ چې مرګ حق دی خو مرګ ته تیاري نه کوئ. 8) د خپلو وروڼو په عیبونه اخته یئ خپل عیبونه مو هېر کړي دي. 9) د الله نعمتونه خورئ خو د هغو حق نه ادا کوئ. 10) خپل مړي خښوئ خو عبرت نه اخلئ.
تقوي
تقوا او د الله وېره د انسان احساس او ضمیر داسي ژوندي او بیدار کړي چې د شپې خوب هم سم نه شي کولی هغه د شپې راپورته شي خپل څښتن ته سجدې لګوي او خپل رب ته زارۍ کوي چې ویې بښي، دا راز د ورځي هم بې غمه او بې اندېښنې نه وي له الله نه بښنه غواړي، لکه قران کریم د متقیانو په ستاینه کې وایي:
كَانُوا قَلِيلاً مِنْ اللَّيْلِ مَا يَهْجَعُونَ وَبِالأَسْحَارِ هُمْ يَسْتَغْفِرُونَ . سورة الذاريات(17، 18) . یعني دوی به د شپې ډېر کم ویده کیدل ، او په سهار کې به یې له الله نه د ګناهونو مغفرت او بښنه غوښتله . امام قتاده رحمه الله وایې : دوی به تقریبا هره شپه عبادت ته پورته کیدل ، یا به یې په اوله برخه کې پورته کیدل او یا به یې په منځنۍ برخه کې . مختصر تفسير ابن كثير(3/417). للصابوني
په خوراک او څښاک د الله حمد ویل
انس بن مالک رضي الله عنه وایي: رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل: الله له بنده نه راضي کیږي کله چې بنده یو وخت خوراک وکړي او په هغه د الله حمد او ثنا ووایي او یا څه وڅښي او په هغه د الله حمد او ثنا ووایي. عَنْ أَنَسِ بْنِ مَالِكٍ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ إِنَّ اللَّهَ لَيَرْضَى عَنْ الْعَبْدِ أَنْ يَأْكُلَ الْأَكْلَةَ فَيَحْمَدَهُ عَلَيْهَا أَوْ يَشْرَبَ الشَّرْبَةَ فَيَحْمَدَهُ عَلَيْهَا. رواه مسلم (2734).
له دې حدیث نه دری خبرې معلومولی شو یوه دا چې له خوراک او څښاک وروسته (الحمدلله) ویل مستحب او سنت طریقه ده دویمه دا چې په کم عمل هم الله جل جلاله له بنده نه راضي کیدلی شي او دریمه دا چې کله سړی پوره خوراک یا څښاک وکړي له هغه وروسته حمد او ثنا ویل مستحب دي ځکه الاکله د یوه وخت (غرمې یا ماښام) خوراک ته وایي.
عمر بن الخطاب رضي الله عنه وایي: رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل: تاسو خامخا د مسلمانانو له ډلې سره یوځای اوسئ او خامخا له تفرق او اختلاف نه ځانونه وساتئ، ځکه شیطان له یوه کس سره ملګری وي او له دوو کسانو نه لیري وي او که څوک د جنت خوشالي غواړي یا غوره جنت غواړي د مسلمانانو له ډلې سره دي یوځای اوسي. عَنْ عُمَرَ بْنِ الْخَطَاب أَنّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ: عَلَيْكُمْ بِالْجَمَاعَةِ وَإِيَّاكُمْ وَالْفُرْقَةَ فَإِنَّ الشَّيْطَانَ مَعَ الْوَاحِدِ وَهُوَ مِنَ الاثْنَيْنِ أَبْعَدُ وَمَنْ أَرَادَ بُحْبُحَةَ الْجَنَّةِ فَعَلَيْهِ بِالْجَمَاعَةِ. رواه الترمذي.
1) د حق د ملګرتیا او ژوندي کولو کې کوښښ وکړئ. 2) د باطل د مخالفت او مقابلې کوښښ وکړئ. 3) د حرامو عکسونو او ویډیوګانو له خپرولو ځانونه وساتئ. 4) له داسي ټوکو او خبرو ځانونه وساتې چې دین، دیني شعائرو، قومونو او اشخاصو ته سپکاوی په کې وي. 5) له بې ګټې بحثونو ځانونه وساتئ. 6) له اوازو او دروغو خپرولو ډډه وکړئ او د نورو دروغ او اوازې هم مه نقلوئ. 7) هغه حدیثونه، روایات او کیسې خپروئ چې کره او مستند وي. 8) داسي څه خپروئ چې د خلکو دیني او دنیوي ګټې په کې وي. 9) هرې کلمې ته مو متوجه اوسئ داسې هیڅ خبره مه خپروئ چې په اخرت کې درته پيټي ګرځي. 10) ځانونه د خیر او ښو کیلیانې وګرځوئ او کوښښ وکړئ چې د شر او بدو مخه ونيسئ.
الله دي د هر خیر او ښو توفیق راکړي او له هر شر او بدو مو دي وژغوري.
ریاکاري
جندب رضي الله عنه وایي: له رسول الله صلی الله عليه وسلم نه مې واوريدل ویل یې: څوک چې د دې له پاره عبادت کوي چې خلکو ته یې ور واوروي الله به یې خلکو ته واوروي او چې د دې له پاره عبادت کوي چې خلک یې وویني الله به یې خلکو ته ور وویني. عن جندب رضي الله عنه، قال: سمعت النبي صلى الله عليه وسلم يقول: من سَمَّعَ سَمَّعَ الله به، ومن يُرَائِي يُرَائِي الله به.
یعني یو څوک په عبادت کې مخلص نه وي الله یې غرض نه وي بلکي موخه یې دا وي چې خلک یې وویني او خلک یې واوري څو یې خلک عزت وکړي الله به یې په اخرت کې خلکو ته وښيي او وبه یې شرموي، او امام النووي وایي دا معنا یې هم کیدی شي چې څوک خپل عیبونه خلکو ته اوروي او بیانوي یې الله به یې عیبونه ښکاره کړي او وبه یې شرموي . یعني ریاکاري الله او مخلوق ټولو ته شرمندګي او رسوایي ده.
الله تاسو ته اسانتیا غوره کوي
عبدالله رضي الله عنه وایي رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل: افراط او غلو کوونکي هلاک شول، دا خبره یې دری ځله وکړه . عَنْ عَبْدِ اللَّهِ قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ هَلَكَ الْمُتَنَطِّعُونَ قَالَهَا ثَلَاثًا. رَوَاهُ مُسْلِمُ.
د (التنطع) د معنا په اړه امام النووي رحمه الله لیکي: یعني په یوه شي کې تعمق، غلو او افراط کول او په خبرو او کړنو کې له شرعي حدودو تیری کول، امام ابن الاثیر رحمه الله لیکي: التنطع تعمق او غلو کولو ته وایي، اصلاً النطع په خوله کې د ننه غار او حلق ته وایي او مطلب دا ده چې هرڅوک په خبرو کې تکلف کوي د خلکو د اغیزمن کولو په نیت په تکلف سره ژورې خبرې کوي عجیب لغات او الفاظ په سختي سره په ستوني کې ادا کوي هغه المتنطع دی، داراز که یو څوک په عمل او چارو کې تعمق، غلو او تیری کوي او له اعتدال او منځلاري وځي چې دا د اسلام روح ده؛ هغه هم المتنطع بلل کیږي . او دا ډول خلک هلاک دي. ځکه الله جل جلاله فرمایي: الله تاسو ته د اسانتیا اراده لري هغه تاسو ته سختي او تکلیف نه درکوي. يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ. البقرة/185.
په دین کې افراط کول
عبدالله بن عباس رضي الله عنه وایي رسول الله صلي الله عمليه وسلم فرمایلي دي: په دین کې له غلو، افراط او تېري نه ځانونه وساتئ، له تاسو مخکي خلک په دین کې په غلو، افراط او تېري کولو سره هلاک شوي دي. عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ ، قَالَ : قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ : إِيَّاكُمْ وَالْغُلُوَّ فِي الدِّينِ ، فَإِنَّمَا أَهْلَكَ مَنْ كَانَ قَبْلَكُمُ الْغُلُوُّ فِي الدِّينِ. رواه ابن ماجه وابن حبان والنسائي في السنن.
غلو او افراط اصلاً په هرشي کې له ټاکلیو حدودو تېري او اوښتلو ته وایي، او په شریعت کې په عملي او عقیدوي لحاظ له شرعي حدودو اوښتلو او تېرېدلو ته وایي، مخکي اهل کتابو د خپل شریعت له ټاکلیو حدودو تېری کړی وو لکه عیسایانو د الله پیغمبر عیسي علیه السلام د الله زوی وباله داراز دوی او یهودو په خپلو عالمانو او دیني لارښوونکو کې غلو او افراط وکړ د هغوی له دین وتلې خبرې یې منلې او له پرته یې ارباب ګرځولي وو. او په دې غلو او افراط سره هغوی الله هلاک کړي وو.
د جمعې د لمانځه فرضیت
ای هغو خلکو چې ایمان یې راوړی دی کله چې د جمعې د ورځې د لمانځه اذان وکړل شي کوښښ وکړئ چې د الله یاد او لمانځه ته ځانونه ورسوئ او اخیستل او خرڅول پرېږدئ که تاسو پوهيږئ نو په دې کې ستاسو ګټه او خیر ده.
له ایت نه دوه خبرې معلومې شوې یوه دا چې د جمعې لمونځ فرض دی او بل دا چې کله اذان وکړل شي او امام خطبې ته پورته کیږي له هغه وروسته اخیستل او خرڅول ناروا او حرام دي، داراز کوم کار چې د جمعې لمانځه ته د تګ خنډ ګرځي هغه هم صحي نه ده.
بښنه او مغفرت غوښتل
علي ابن ابي طالب رضی الله عنه وایي: ابوبکر صدیق راته ویل چې له رسول الله صلی الله علیه وسلم نه مې اوريدلي ویل یې: هر سړی چې ګناه وکړي بیا ولاړ شي په ښه توګه اودس وکړي او له الله نه بښنه وغواړي الله به خامخا بښنه ورته کوي، وروسته رسول الله صلی الله علیه وسلم دا ایت تلاوت کړ: عن علي بن أبي طالب رضي الله عنه قال: حدثني أبو بكر الصديق - وصدق أبو بكر -: سمعت النبي - صلى الله عليه وسلم - يقول: ما من رجل يذنب ذنبا، ثم يقوم فيتطهر، فيحسن الطهور، ثم يستغفر الله عز وجل إلا غفر له. ثم تلا: وَالَّذِينَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً . اخرجه احمد والاربعة.
وَالَّذِينَ إِذَا فَعَلُوا فَاحِشَةً أَوْ ظَلَمُوا أَنْفُسَهُمْ ذَكَرُوا اللَّهَ فَاسْتَغْفَرُوا لِذُنُوبِهِمْ وَمَنْ يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا اللَّهُ وَلَمْ يُصِرُّوا عَلَى مَا فَعَلُوا وَهُمْ يَعْلَمُونَ. [آل عمران (135) ] . یعني او هغه خلک چې لویه ګناه وکړي او یا په ځانونو ظلم وکړي نو الله او د هغه وعید یاد کړي او د خپلو ګناهونو مغفرت وغواړي او دا چې یواځي الله ګناهونه بښي او په خپلو کړنو دوام ونه کړي او دوی پوهیږي چې دا ګناه ده.
له دې حدیث او ایت نه په روښانه توګه معلوميږي چې الله جل جلاله او د هغه رسول صلی الله علیه وسلم مو له ګناه نه توبې ایستلو او بښنې او مغفرت غوښتلو ته هڅوي نو مومن ته لازمه ده چې هر وخت استغفرالله وایي او له الله نه بښنه غواړي.
عدل کوئ
او تاسو عدل کوئ بې شکه الله له عدل کوونکو سره مینه کوي، وأقسطوا إن الله يحب المقسطين، [ الحجرات/9]، کله چې د چا په منځ کې عادلانه پرېکړه کوئ او د یوه لوري پلوي او طرفی نه کوئ نو غالباً دواړه لوري خپه کیږي او غوسه کیږي، او مینه خو خود نه درسره کوي نو د دواړو لوریو خپګان هم سخت دی خو د دې سختي په بدل کې الله مهرباني کوي او فرمایي: بې شکه الله له عدل کوونکو سره مینه کوي، .
نو دریمګړی چې د عدل په برکت په الله ګران شي دواړه لوري دي خپه وي ستونزه نشته مهم شی د عدل پلي کول او د الله رضا کول دي او دا په عادلانه پرېکړه سره ترلاسه کیږي.
باید پام مو وي چې په پرېکړو او فيصلو کې له عدل کولو یواځي هغه فيصلې نه دي مراد چې د خلکو ترمنځ رواني وي او معلوم خلک ورته ټاکل کیږي، بلکي خبره عامه ده موږ او تاسو هر یو هر وخت له وړو یا لویو پرېکړو ورسره مخامخ کیږو، لکه د ملګرو ترمنځ عدل، د اولاد او کوروالو ترمنځ عدل او.. او د الله امر د ټولو له پاره ده، نو هر وخت مو باید د الله دا امر په یاد وي چې فرمایي: عدل کوئ.
هیڅ مسلمان دي بل مسلمان نه سپکوي، ځکه د مسلمانانو کوچنی هم د الله په نزد لوی او دروند دی. ابو بكر الصديق رضي الله عنه.
له الله تعالی څخه امید او ښه ګمان
له الله تعالی څخه ډار او د هغه د رحمت امید ساتل یو ستر عمل ده ــ حضرت ابوهریره رضی الله عنه روایت نقل کوي چې حضرت محمد صلی الله علیه وسلم ارشاد فرمایلی ــ إِنَّ حُسْنَ الظَّنِّ ِمنْ حُسْنِ عِبَادَةِ اللهِ (ترمذي او حاکم).الله تعالی څخه ښه ګمان لرل هم د الله تعالی ښه عبادت ده ــ یو بل حدیث قدسي کې راغلي چې حضرت محمد صلی الله علیه وسلم د الله تعالی دا ارشاد نقل فرمایلی : وایي چې زما بنده چې پر ما څنګه ګمان کوي نو زه د هغه مطابق یم او کوم ځای چې ما یادوي نو زه د هغه خواکې یم ــ (بخاري او مسلم). مطلب دا چې په قرآن او حدیث کې د الله تعالی د رحمت امید ساتلو په اړه ډېر فضائل وارد شوي ــ لیکن ددې مطلب دا ده چې انسان باید د خپل استطاعت مطابق د الله تعالی د احکامو په رڼا کې خپل ژوند تېر کړي ــ که دغوکوښښونو سره بیاهم کومه غلطي او کمي ترسره شوي وي نو د الله تعالی د رحمت امید دې ساتي ــ او که څوک پخپل دنیوي ژوند کې همداسې د ګناه کارونه کوي او تل په غفلت کې ژوند تېروي او بیاهم دا ګمان کوي چې دی به وبښل شي نو دا ډول خلک په سخته غلطي کې دي او په حدیث کې د دا ډول خلکو په اړه سخته غندنه شوې ــ سمه کړنلاره دا ده چې انسان د خپل فکر په اصلاح سره بیاهم د الله تعالی څخه وېره او خوف ولري، ور سره د ښه ګمان او د الله تعالی د رحمت او امید دواړه خبرې داسې راټولې کړي لکه وېره او امید په هغه باندې مسلط وي. حضرت انس رضی الله عنه روایت نقلوي چې حضرت محمد صلی الله علیه وسلم د یوه ځوان خواته تشریف ور وړی وچې هغه د مرګ په حالت کې وو ــ هغه ورته وفرمایل: که د چا په زړه کې اوپه داسې وخت کې همدا دوه خبرې جمع وي (خوف او وېره) الله تعالی د هغه امیدونه پوره کوي او هغه له خوف څخه په امن کې ساتي. (ترمذي).
څوارلس سوه کاله وروسته هم د حضرت عثمان بن عفان رضی الله عنه په نامه په مدینه منوره کي مځکي شته چي د الله جل جلاله لپاره وقف دي او د سعودي عربستان په بانکونو د عثمان بن عفان په نوم اکاونټ او حساب هم شته دی.
قصه داسي وه چي د مسلمانانو له هجرت وروسته په مدینه منوره کي د ټولو لویو څاګانو اوبه مخ پر لږېدو شوې خو یو ډیره لویه څاه چي د بئر رومه په نوم مشهوره وه د اوبو د لږوالي له بحرانه خوندي وه خو دا څاه د یوه یهودي ملکیت وو چي د څاه هرغوړپ او به یي په بیه پلورلي حضرت عثمان بن عفان رضی الله عنه ورغی ترڅو له یهودي څخه دا څاه وپيري خو یهودي د څاه خرڅولو ته تیار نشو. بیا امیرالمؤمنین حضرت عثمان رضی الله عنه ورته د نیمي څاه د پیرلو وړاندیز وکړ چي یهودي قانع شو او نیم څاه یي ورباندې وپلوري، په دې ترتیب چي د څاه اوبه یوه ورځ د يهودي وي او بله ورځ به د حضرت عثمان رضي الله عنه وي.
یهودي ډیر خوښ وو چي حضرت عثمان رضی الله عنه غوندي تکړه تاجر ورسره شریک شو اوس به یې اوبه نور هم ښه قیمت پیدا کړي خو په دریمه ورځ ورته معلومه شوه چي دده ګیراکان ټول په هغه ورځ اوبو وړلو ته راځي چي د څاه نوبت د حضرت عثمان رضی الله عنه وي ځکه چي هغه خپلي اوبه د الله جل جلاله لپاره وقف کړي وې چي خلګو په وړیا توګه وړلې، یهودی چي پوه شو نو له حضرت عثمان رضی الله عنه نه یي وغوښتل ترڅو مکمله څاه وپیري او د ۲۰۰۰۰ زره درهمو په مقابل کي حضرت عثمان رضي الله عنه ته وسپارله او هغه هم ټولي اوبه د الله عزوجل لپاره وقف کړې.
ویل کیږي چي یو وخت کوم صحابي وغوښتل چي دا څاه د هغه په دوه برابره قیمت له حضرت عثمان رضی الله عنه نه وپیري خو امیرالمؤمنین حضرت عثمان رضی الله عنه ورته وویل چي نه تردې ګرانه یي له ما څخه غواړي.
صحابي ورته وویل: دري برابره قیمت واخله، ویل نه تر دې هم ګرانه! څلور، پنځه ... تر نهه برابره قیمت ورکولو پوري تیاروو خو حضرت عثمان رضی الله عنه بیا هم ونه منله نو هغه صحابي رضي الله عنه ورته وویل چي تر دغه قیمت پورته به یي هیڅ څوک هم درنه وانخلي. حضرت عثمان رضي الله عنه ورته وفرمایل: ماته مي رب د نیکۍ لس برابره بدله راکوي ایا دا لږ څه دي؟
ددغه څاه شا وخواته کرار کرار باغونه کينول شول په سلګونو وني يې اوبه کولې او د حاصلاتو روپۍ یې پر یتیمانو او مسکینانو ویشل کېدې. هر حکومت ددغه وقف خاص خیال وساتی او عثماني دولت دغه وقف ته نور هم انکشاف ورکړ په دغو روپیو نور جایدادونه او باغونه هم واخیستل او د هغه راپه دې خوا د سعودي حکومت هم دغه وقف ته لا زیاته پراختیا ورکړه. ویل کیږي تر اوسه تر ۱۵۰۰ سوه زیاتي د خرما وني لري او د حاصلاتو نیمایي یې پر مسکینانو او یتیمانو ويشي او نوري نیمایي یې په سعودي بانک کي جمع کوي تر څو په نورو خیریه کارونو کي ورنه ګټه واخلي.
د امیرالمؤمنین حضرت عثمان رضی الله عنه له وقف شویو مالونو څخه د زکات او صدقاتو له ورکولو سره سره په بانک کي دومره شتمني موجوده ده چي څه موده وړاندي یي د مدینې منورې په مرکزي او سنټرال ایریا کي د یوه لوی بلډینګ لپاره ځمکه وپیرله او یو لوی بلډینګ یې ورباندي جوړ کړ چي تقریبا د کاله ۵۰ میلیونه ریاله عائد لري او عائد به پر بیوزله او یتیمانو ویشل کیږي.
د يادوني وړ ده چي په سعودي بانک کي د حضرت عثمان رضی الله عنه په نوم ډیره زياته شتمني پرته ده او د تعجب ځای خو داده چي دا ټوټه ځمکه او وداني په ښاروالۍ کي رسماً د عثمان رضی الله عنه په نوم ثبت ده. سبحان الله! له الله جل جلاله سره تجارت څومره تلپاتی او همیشنۍ ګټي لري! پوره څوارلس سوه کاله دغه تجارت دوام وکړ او لا جاري ده. ځکه خو رسول صلی الله علیه وسلم فرمايلي وو چي: د هر نبي لپار په جنت کي یو خاص ملګری وي او زما د جنت ملګري حضرت عثمان رضي الله عنه
حدیث شریف: رسول الله صلی الله علیه وسلم و خپلو صحابه کرامو ته وفرمايل: په تاسو کي دي یو لا هم ما ته د بل چا خبر نه رارسوي ځکه زه دا خوښ لرم چي تاسو ته درووځم او زما په زړه کي و هیڅ چا ته بد نه وي (په زړه کي مي د چا څخه نفرت نه وي). رواه ابوداؤد
تر ټولو غوره صدقه
ابوهريره رضی الله عنه وایې: له رسول الله صلی الله علیه وسلم نه پوښتنه وشوه چې کومه صدقه غوره ده؟ده ورته وویل: په خپل هغه خپلوان صدقه کول چې په زړه کې دښمني درسره لري. عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ ، عَنِ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ ، أَنَّهُ سُئِلَ : أَيُّ الصَّدَقَةِ أَفْضَلُ ؟ فَقَالَ : " الصَّدَقَةُ عَلَى ذِي الرَّحِمِ الْكَاشِحِ " . رواه احمد والدارمي.
د (ذي الرحم الکاشح) په اړه د حدیثو شارحین وایې: دا هغه خپلوان ته وایې چې په ښکاره خو څه نه وایې خو په زړه کې یې دښمني درته پټه کړې وي، ضرر او تکلیف درته رسوي او خیر دي نه غواړي. او د دا ډول صدقې او خیرات اجر هم له دې امله زیات ده چې هغه دښمني درسره کوي او ته بیاهم ښیګڼه ورسره کوي ځکه بې له شکه دا ښیګڼه یواځي د الله له پاره ده او بل په دې سره د شیطان په کور ټکه رااویږې.
حیاء د ایمان یوه برخه ده ------------------------------ عبدالله بن عمر رضی الله تعالی عنه نه روايت دي چي رسول الله صل الله علیه و سلم د یو انصاري سړي خوا ته تيرشو چي هغه خپل ورور ته نصيحت کوي او ورته ویل یي چي دومره حياء ولي کوي؟
رسول الله صل الله علیه و سلم هغه ته وويل چي دی په خپل حال پريږده ځکه چي حياء د ايمان يو برخه ده
دصحابه کرامو [رض] لوږه حضرت ابوهریرة رضی الله عنه فرمایی :چی یو ځل پر ما دری ورځی داسی تیری شوی چی ماته د ڈوڈی خوړلو لپاره هیڅ په لاس نه راغلل زه له کوره صفی ته د تلو په اراده روان شوم لیکن زه په لار کی دکمزوری له وجی راپریوتم ماته په کتلو سره هلکانو وویل چی ابوهریرة [رض] لیونی شوی دی ما په زوره وویل نه تاسی لیونی یاست ترڅو چی زه صفی ته ورسیدم هلته می ولیدل چی د رسول الله صلی الله علیه وسلم په خدمت کی دوی پیالی شوروا راوړل شوی ده او رسول الله [ص] اهل صفه راغوښتی دی او هغوی یی خوری ما سر لوړ کړی او کتل می چی رسول الله [ص] ما وغواړی زه لا د دی په کوښښ کی وم چی اهل صفه له خوراکه فارغ شول او ودریدل او دپیالی په غاړه کی لږ ڈوڈی پاته شوی وه هغه رسول ص راټول کړه نو یوه گوله تری جوړه شوه کوم چی رسول الله ص پرخپلو گوتو مبارکو کښیښودله او ماته یی وفرمایل بسم الله ووایه او وخوره په هغه ذات قسم دچاپه قبضه کی چی زما روح ده ماهغه گوله وخوړله ترڅو چی زه موړ شوم او گوله ختمه نشوه : اخرجه ابن حبان فی صحیحه کذا فی الترغیب :جلد ۵ صفحه ۱۷۶ عبدالسلام
حدیث :- د عالم فضیلت پر عابد باندي ) حضرت ابی امامه باهلي رضي الله عنه فرمايي چي رسول الله صلی الله علیه وسلم ته دوو کسانو یادونه وسوه چي یو عابد او بل عالم دی (کوم یو افضل دی؟) نو رسول الله صلی الله علیه وسلم وفرمایل: فَضْلُ الْعَالِمِ عَلَى الْعَابِدِ كَفَضْلِى عَلَى أَدْنَاكُمْ. رواه الترمذي
ژباړه: عالم پر عابد دومره فضیلت لري لکه زما فضیلت پر هغه شخص چي په تاسو کي د ادنی درجې وي
په جنابت کې دقرآن کریم دکمپوز ... حکم په جنابت کي دقرآن کریم کتابت ، کمپوز ، یاټایپینګ کول نه ده جایز ، که څه هم دکاتب لاس په هغه کاغذ ونه لګیږي چي ورباندي لیکل کوی ، اوکه څه هم پوره آیة نه وي ،کمافي الهندیه ۱\۳۹ والجنب لایکتب القرآن وانکانت الصحیفة علی الارض ولایضع یده علیها وان کان مادون الآیة الخ ومثله في جدیدفقهي مسایل ۱\۱۰۸
عَنْ أمِّ المُؤمِنينَ عائشةَ رَضِي اللهُ عَنْهَا قالَتْ قالَ رسولُ اللهِ صَلَّى اللهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ: { مَنْ أَحْدَثَ فِي أَمْرِنَا هَذَا مَا لَيْسَ مِنْهُ فَهُوَ رَدٌّ ] رواه البخاريُّ ومسلمٌ ژباړه :- ام المومنین حضرت عایشه رضی الله وایي چې رسول صلی الله علیه وسلم وفرمایل چې هغه څوک چې په دین کی داسې نوی کار پیدا کړي چې هغه په دین کی نه وي هغه مردود دی
د لوی اختر د میاشتې لومړۍ لسیزه
قرانکریم وایې : وَالْفَجْرِ ، وَلَيَالٍ عَشْرٍ{الفجر 2-1}. یعني د سهار په وخت قسم او په لسو شپو قسم. جمهور مفسرین وایې له دې لسو شپو نه مراد دلوی اختر لومړۍ لس شپي دي، ابن کثیر وایې همدا رایه غوره او ښه ده .
دا لس هغه معلومي ورځې دي چې الله جل جلاله ویلي دي په دې معلومو ورځو کې ذکر کوئ او خدای یادوئ ، قرانکریم وایې : ويذكروا اسم الله في أيام معلومات [الحج:28] یعني او په معلومو ورځو کې دي الله یادوي، جمهور علماء وایې له دي لسو شپو نه مراد د لوی اختر دمیاشتي لس شپې دي او دعبدالله بن عمر او عبدالله بن عباس رضی الله عنهم هم دا وینا ده .
درې شیان ایمان خرابوی
۱- امیرانو سره مجلس ۲- د ښځو سره صحبت ۳- جاهل سره بحث حضرت علی(ض)
رسول الله صلی الله علیه وسلم وایې: په اور باندي دروند، نرم او اساني خوښوونکی او له خلکو سره مرسته کوونکی سړی حرام دی. او هغه چې خلکو ته ورنږدې وي. حُرِّم على النار كل هيِّن ليِّن سهل، قريب من الناس. أخرجه أحمد: (3928)، والترمذي: (2488).
امام عبدالرؤف المناوي رحمه الله د دې حدیث په شرحه کې وایې: هین: یعني دروند او وقار لرونکی انسان. لین: دسختي ضد یعني نرم. سهل: یعني دخلکو اړتیاوې پوره کوي دالله امرونه مني او له حرامو کارونو لري وي. قریب إلی الناس: یعني بې تکلفه وي، په خلکو تکبر نه کوي له هرچا سره ناسته ولاړه لري.
حدیث مبارک
د ژوند ملغلرې: د عثمان رضی الله عنه څخه روایت دی چې رسول الله صلی الله علیه وسلم نه می واوريدل چې فرمايلي: څوک چې د ماخستن لمونځ په جماعت سره ادا کړی داسی دی لکه نیمه شپه چې لمونځ وکړی او چا چې د سهار لمونځ په جماعت سره ادا کړی نو داسی دی لکه ټوله شپه چې یې عبادت کړی وی .رواه مسلم "
سول الله صلی الله علیه وسلم فرمايي:
* که چا د سهار لمونځ پرېښوود، په مخ کې یې نور نشته. * که چا د ماسپښین لمونځ پرېښوود، په رزق کې یې برکت نشته. * که چا د مازدیګر لمونځ پرېښوود، په بدن کې یې قوت نشته. * که چا د ماښام لمونځ پرېښوود، په اولاد کې یې خیر او ثمره نشته. * او که چا د ماخستن لمونځ پرېښوود، په خوب کې یې راحت نشته.
حدیث مبارک
له ابو هریره (رض) څخه روایت دی، چې رسول الله (ص) فرمایلي دي: چا چې د ایمان پر اساس او د ثواب په نیت روژه ونیوله، نو هغه ته به ټول مخکني ګناهونه وبښل شي. او هغه څوک چې د ایمان پر اساس او د ثواب په نیت، د روژې په شپه لمونځ (تراویح) وکړي، نو هغه ته به مخکني ګناهونه ور بښل کېږي. (متفق علیه)
حدیث مبارک
عن أنس، رضي الله عنه قال: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم: "تسحروا فإن في السحور بركة"
دسهار دلمانځه اووه ګټې : لومړۍ : دسهار لمونځ دټولي شپې له قیام سره برابر ده ، رسول الله صلي الله علیه وسلم وایې :من صلى العشاء في جماعة فكانما قام نصف الليل ومن صلى الصبح في جماعة فكانما قام الليل كله ) رواه مسلم .یعني څوک چې دماخوستن لمونځ په جمعه سره وکړې نوګواکي نیمه شپه قیام او عبادت یې وکړ اوچې دسهارلمونځ په جمعه سره وکړې نو ګواکي ټوله شپه یې عبادت وکړ . دویمه : څوک چې دسهارلمونځ وکړې نو دا کس د الله په ذمه او ساتنه کې دی ، رسول الله صلي الله علیه وسلم وایې : من صلى الصبح فهو في ذمة الله ، رواه مسلم . دریمه : دسهار لمونځ په اخرت کې دنور او رڼا لامل ګرځې رسول الله صلي الله علیه وسلم وایې : بشر المشائين في الظلم إلى المساجد بالنور التام يوم القيامة ، یعني دشپي په تیاره کې جومات ته تلونکوته داخرت په ورځ دپوره رڼا زیرئ ورکړه . څلرمه : څوک چې د سهار لمونځ په جمعه سره کوې هغه به جنت ته ننوځي رسول الله صلي الله علیه وسلم وایې : من صلى البردين دخل الجنة- والبردين هما الفجر و العصر ، یعني څوک چې د دوو یخو وختونولمونځ وکړې جنت ته به ځې اودا دواړه د مازدیګر او سهار وختونه دي . پنځمه : دسهار دوه رکعته لمونځ له ټولي دنیا او په دنیا کې چې څه دي ښه دي ، رسول الله صلي الله علیه وسلم وایې : ركعتا الفجر خير من الدنيا وما فيها ) رواه الترمذى . شپږمه : دسهارپه لمانځه سره دبنده له لوري الله جل جلاله ته غوره معلومات ور وړل شې ، رسول الله صلي الله علیه وسلم وایې : يتعاقبون فيكم ملائكة بالليل وملائكة بالنهار ويجتمعون في صلاة العصر وصلاة الفجر ثم يعرج الذين باتوا فيكم فيسألهم وهو أعلم بهم كيف تركتم عبادي فيقولون تركناهم وهم يصلون وأتيناهم وهم يصلون رواه البخارى ، تاسوته دشپي او ورځط ملایکي ځې او راځې اودمازدیګر او سهارپه لمنځونوکې یوځای کیږې کوموملایکوچې له تاسو سره شپه تیره کړې وي هغه دسهارپه مهال پورته ځې الله دخپلو بندګانوپه حال ښه خبر دی خو بیا هم له دوی نه پوښتنه کوې چې زما بندګان موپه څه حال پرېښودل ؟ دوی ورته وایې : موږ دوی دلمانځه کولوپه حالت کې پریښودل او چې ورتلوهم دوی لمنځونه کول . اوومه : داچې څوک دسهار لمونځ په جمعه سره وکړې په روزې کې به یې الله برکت واچوې ، رسول الله صلي الله علیه وسلم وایې : اللهم بارك لأمتي في بكورها ، رواه الترمذى یعني خدایه ! زما دامتیانو دسهار په مهال کې برکت واچو.
رسول الله صلی الله علیه وسلم وایې: مور او پلار ته ښکنځل کول له لویو ګناهونو( کبیره ګناه) نه ده، هغوی ورته وویل: یارسول الله ایا سړی مور او پلار ته ښکنځل کوي؟ ده ورته وویل: هو که یوڅوک دچا پلار ته ښکنځل وکړي هغه یې د ده پلار ته کوي، که یوڅوک دچا مور وښکنځي هغه د ده مور ته ښکنځل کوي. یعني د بل چا مور او پلار ته ښکنځل کول داسي دي لکه خپل مور او پلار ته ښکنځل.
د رسوالله صلی الله علیه وسلم د دعاپه یوه برخه کې راغلې : اللهم اصلح لي دیني الذي هوعصمه امري. یعني ای خدایه ته زمادین راته صالح اوروغ کړه. د عصمه امري په تشریح کې دحدیثو مشهور شارح علامه عبدالرۇف المناوي رحمه الله وایې یعني هغه چې دین زمادټولوچاروحافظ اوساتونکی ده. ځکه دچاچې دین خراب اوکمزوری شي ټول کارونه یې خراب اوکمزورې کیږې، اوپه دنیا اواخرت کې به ناکام اوتاواني وې. لوی څښتن دي زموږدین اوعقیده روغ اوصالح راته لري. اوالله مو دي دوخت له فتنونه خوندي وساتي
په کره توګه کار کول عبادت ده رسول الله صلی الله علیه وسلم وایې : بېشکه الله ستاسو له هغه کس سره مینه لري چې کله کوم کار کوي نو په کره او سمه توګه یې کوي . عن عائشة رضي الله تعالى عنها قالت: قال رسول الله صلى الله عليه وسلم " إن الله يحب إذا عمل أحدكم عملاً أن يتقنه "السلسلة الصحيحة ( 1113).
شرحه :
له حدیث نه دا معلومولی شو چې الله تعالي ته کره او سم کارونه ګران دي او کمزوري او خام کارونه ښه نه ګڼې ، انسان باید خامخا کارونه په کره او پخه توګه سره ته ورسوي ، په حدیث کې مطلق کار یاد شوی ده که دنیوي کارو وي او که د اخرت کار وي یعني هر کار باید سم او په کره توګه ترسره کړل شي . هرکار چط څوک کوي باید په کره توګه د هغه د کولو پوهه او مهرات ولري ، لنډه دا چط هرکار باید په ښه او کره توګه ترسره کړل شي په څانګړې توګه که یوڅوک علم ترلاسه کوي هغه باید زیار وباسي چې په صحي توګه یې ترلاسه کړي څکه په ناسمه او خامه توګه په هرشي کې پوهه ترلاسه کول د دې لامل کیږي چې دا کس بیا اړوند کار په کره توګه نشې ترلاسه اودا کمزوري د الله دقهر لا مل کیږي لکه که توب او سموالی یې چې د میني او ګرانښت لامل ګرڅي . او له حدیث نه دا هم معلومه شوه چې هرکار په کره توګه کول عبادت ده .
بسم الله الرحمن الرحیم :"ایمان بربادونکی اسباب" ¹ دالله تعالی او دهغه رسول صلی الله علیه اسلم بی آدبی کول۲ رسول الله صلی الله علیه اسلم پوری یا دالله په آیتونو او یا دهغه په دین پوری توقی کول۳ دایمان په نعمت شکر نه ایستل۴ دایمان د تللو نه نه یریدل۵ مومنانو له تکلیف ورکول۶ په اسلام باندی شکر نه ایستل ۷ دالله تعالی قابل احترام څیزونه په بی باکی سره ماتول ۸ مسلمانانو سره هیس بی هیس جنګیدل۹ په ظاهری او باطنی ګناهونو باندی همیش والی کول۱۰ مومنانو سره دوستی نه کول ۱۱ کافرو سره دوشمنی نه کول۱۲ کافرانو سره دهغوی په لباس اخلاق او چال چلن کی مشابهت کول او دهغوی نه متاثره کیدل او داسی نور
ښه او بد ملګري (الحدیث
رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمایلي دي: الْوَحْدَةُ خَيْرٌ مِنْ جَلِيسِ السُّوءِ، وَالْجَلِيسُ الصَّالِحُ خَيْرٌ مِنَ الْوَحْدَة. رواه البیهقي والحاکم (مشکوة) ژباړه: د بدو ملګرو سره د کیناستلو پر ځای یوازي (تنها) کیناستل غوره دي او تر یوازي کیناستلو د صالحو ملګرو سره کیناستل غوره دي.
پاملرنه
کرسمس مبارکۍ ویلو کې احتیاط نه کار واخلئ، کرسمس لمانځل دا معنی لري چې ته پدې باور لري چې عیسی الله علیه السلام په ۲۵ دیسمبر پیدا شوی او هغه د الله نه زیږیدلی زوی دی، نعوذ بالله دا ډیر بدترین شرک دی. په حقیقت کې هیڅ کوم معتبر او رښتینی سند نشته چې ووایې عیسی علیه السلام د دیسمبر په ۲۵ پیدا شوی.
"اسلامی معلوماتو خزانه د فقر او محتاجۍ سره کفر (الحدیث) نبي اکرم صلی الله علیه وسلم فرمایلي دي: كَادَ الْفَقْرُ أَنْ يَكُونَ كُفْرًا. رواه البیهقي في شعب الایمان (مشکوة) ژباړه: نژدې ده چي فقر (محتاجي) د کفر سبب وګرځي. (یعني کېدای شي محتاج کس پر الهي نظام اعتراض وکړي، یا د مالدراو کفارو خوا ته مایل شي او دین پرېږدي حال دا چي فقر الهي امتحان دی چي په صبر سره قوي ایمان او جنت لاس ته راځي)."
رسول الله صلی الله علیه وسلم وایې: مسکین ته صدقه ور کول صدقه ده، اوخپلوان ته صدقه ورکول صدقه هم ده اودخپلوي پالل هم دي. ﻋَﻦْ ﺳَﻠْﻤَﺎﻥ ﺑْﻦ ﻋَﺎﻣِﺮ ﻗَﺎﻝَ: ﺳَﻤِﻌْﺖ ﺭَﺳُﻮﻝ ﺍﻟﻠَّﻪ ﺻَﻠَّﻰ ﺍﻟﻠَّﻪ ﻋَﻠَﻴْﻪِ ﻭَﺳَﻠَّﻢَ ﻳَﻘُﻮﻝ " ﺍﻟﺼَّﺪَﻗَﺔ ﻋَﻠَﻰ ﺍﻟْﻤِﺴْﻜِﻴﻦ ﺻَﺪَﻗَﺔ ﻭَﻋَﻠَﻰ ﺫِﻱ ﺍﻟﺮَّﺣِﻢ ﺍِﺛْﻨَﺘَﺎﻥِ ﺻَﺪَﻗَﺔ ﻭَﺻِﻠَﺔ " ﻭَﻗَﺪْ ﺭَﻭَﺍﻩُ ﺍﻟﺘِّﺮْﻣِﺬِﻱّ ﻭَﺍﻟﻨَّﺴَﺎﺋِﻲّ ﻭَﻫَﺬَﺍ ﺇِﺳْﻨَﺎﺩ ﺻَﺤِﻴﺢ.
ښه اخلاق د جنت د داخلېدو ذريعه ده:
ابو هريرة رضي الله عنه وايي : له رسول الله صلی الله عليه وسلم څخه پوښتنه وشوه چي جنت ته به کوم خلک زيات داخلېږي ؟ وې ( وه ئې ) فرمايل : د الله څخه بېرېدونکي او د ښو اخلاقو څښتنان
په محرم مياشت کې د نفلي روژو فضيلت:
له حضرت ابي هريره رضی الله څخه روايت دی چې رسول الله صلي الله عليه وسلم فرمايلي: له رمضان نه وروسته تر ټولو غوره روژه، د الله د میاشتې محرم روژه ده. رواه مسلم
په دغه حديث شريف کې وايي چې شهر الله المحرم، د میاشتې نسبت الله تعالی ته شوی دی. دې ته د تعظيم او درناوی اضافت ويل کېږي، په دې اړه ملا علي قاري وايي چې له دې څخه مراد د محرم ټوله مياشت ده.
د رسول اكرم صلي الله عليه وسلم له كړنو څخه دا څركنديږي چې هغه يوازي د رمضان مياشت په بشپړه توګه روژه نيولې ده، او دلته یې د محرم د مياشتې په اړه د روژي يادونه كړيده، دا په حقيقت کې د نوافلو لوري ته ترغيب او تشويق دی، نو مانا دا چې ټوله مياشت روژه نيول نه بلكه د دې میاشتې زياته برخه روژه نيول دي، او همدا راز له رسول اكرم صلي الله عليه وسلم څخه ثابت شوي دي چې هغه به د شعبان په مياشتې کې هم زياته روژه نيوله، او کېداي شي چې هغه مبارك د عمر په وروستيو کې د محرم د میاشتې فضيلت ته اشاره كړې وي.
الله تعالی ځینې ځایونو او وختونو ته فضیلت ورکړی دی. په دې اړه مشهور عالم عز بن عبد السلام رحمه الله وايي: د ځایونو او وختونو فضيلت په دوه ډوله دی، دنيوي فضيلت، او ديني فضيلت. دا د الله تعالی له لوري يوه لورينه ده چې په خپلو بندګانو یې كړې ده ترڅو په هغې کې د زياتو اجرونو او ثوابونو ترلاسه كولو فرصت ورته برابر كړي، نو دا په حقيقت کې د الله تعالی مهربانۍ ته راجع کېږي چې په خپلو بندګانو یې احسان كړي دی
حدیث مبارک
نبی کریم (ص) فرمایلی دی. که چیرته په یو قوم یا ټولنه کی څوک د څه ګناه عمل کوی او هغه قوم یا ټولنه سره له توان او قدرته هغه کس له ګناه څخه نه منع کوی نو هغوی ته له مرګه مخکی په دنیا کی الله تعالی عذاب ور رسوی. رواه ابوداود و ابن ماجه
د کلمه طیبی دوه برخی دی ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ په دواړو برخو کی ۱۲ ،۱۲ حرفونه دی دواړه برخی نقطی ټکی نه لری اوله برخی یی د ژوند مقصد راته ښیئ او ذوهمه برخه یی د ژوند طرز راته ښیئ ======================= دا ۲۴ حرفونه دا تقاضه کوی چی انسان خپل ۲۴ سعاته ژوند د دین په چوکاټ کی تیر کړی ، د نقطو ټکو نه لرلو کی یی هم یو حکمت دی ، هغه دا چی الله(ج) هیڅ شریک نه لری آن تر دی چی یو ټکی هم نه لري
دنبی اکرم[ص] ارشادمبارک دی چی جنت ته له تللو نه وروسته به جنتیانو ته د دنیا دهیڅ شې افسوس نه وی، پرته له هغه ساعت نه چی کوم یی په دنیا کی د الله تعالی له ذکر نه بغیر تیر کړی وی .
په زړه پوری درنې خبري:
د الله تعالی فرمان :
(۱) اې خلګو تاسو شپه او ورځ ګناهونه کوئ او زه په هغه باندی پرده اچوم پس تاسی له ماڅخه بخښنه وغواړئ یقیناً زه به تاسو وبخښم
(۲) ما عزت په خپل اطاعت کی ایښي دی خلګ هغه په بادشاهی کی لټوي .
(۳) ماخپله رضا د نفس په مخلفت کی ایښی ده خلګ هفه د نفس په موافقت کی لټوي .
(۴) ما آرام په جنت کی ایښی دی، خلګ هغه په دنیا کی لټوی .
(۵) ما علم او حکمت په لوږه کی ایښی دی ، خلګ هغه په مړښت کی لټوی
دلمانځه فرضيت
په قرآنکريم کښې ډير آيتونه دلمانځه په باره کې نازل شوي چه په هغه آيتونو کې الله (ج) مسلمانانوته
((حکم شوی دی مونږ ته دالله له طرفه) په دي چه قائموی (سم اداکوي سره له ټولو حقوقو) تاسي لمونځ اوويريږي تاسې له دغه (الله) نه اودغه (الله) همغه ذات دی چه ده ته به ورټول کړشی تاسې (په قيامت کې)).
وعن ابن عمر رضي الله عنهما : أنَّ رَسُول الله صلي الله عليه وسلم ، قَالَ : (( أُمِرْتُ أنْ أُقَاتِلَ النَّاسَ حَتَّى يَشْهَدُوا أنْ لاَ إلهَ إلاَّ الله ، وَأنَّ مُحَمَّداً رَسُول الله ، وَيُقيمُوا الصَّلاةَ ، وَيُؤتُوا الزَّكَاةَ ، فَإِذَا فَعَلُوا ذلِكَ عَصَمُوا مِنِّي دِمَاءهُمْ وَأمْوَالَهُمْ إلاَّ بحَقِّ الإسْلاَمِ ، وَحِسَابُهُمْ عَلَى الله تَعَالَى )) مُتَّفَقٌ عَلَيهِ .
له ابن عمر (رض) نه روايت دی چه رَسُول الله صلي الله عليه وسلم فرمايلي :ماته حکم شوی چه ترهغه له خلکو سره جنګ كوم ترڅو چه هغوي گواهي ونه کړي چه بغير له الله بل معبود نشته
اومحمدصلی الله عليه وسلم دالله رسول دی ،اولمونځ قائم نکړی او زکات ورنکړی ،چه کله هغوی داسې اعمال شروع کړي نودهغوی وينه ،دهغوی مال محفوظ اومامون شول – بغير دحق داسلام نه (دزړونودخبرو) حساب به دالله په ذمه وي .
غسل په لغت کې دټول بدن مينيځلو ته وايي اوپه شريعت کې دناپاکې لري کولو او ثواب حاصلولو لپاره په يوه خاصه طريقه دټول بدن مينځلو ته غسل وايي .
غسل څه وخت فرض کيږي :
۱- په خوب کې احتلام چه څه خوب وويني يا خوب ونه ويني خو په جامه يې داحتلام اثر وي غسل ورباندې فرض دی خو که خوب ووني مګر په جامه يې کوم اثر نه وي غسل ورباندې نشته .
۲- کله چه خاوند له ښځي سره يوځای شي (دنر شرمګاه دښځی په شرم ګاه کې داخل شي ) که انزال وشي يا ونه شي غسل ورباندی فرض دی.
۳- دحيض او نفاس څخه ورسته غسل کول فرض دي .
۴- په شهوت سره دمنی وتل که په مباشرت سره وي يا کومه بله ناولې شيطانی ذريعه سره .
په څلورو ذکرشويو صورتونو کې غسل کول فرض دي او دجمعې دلمانځه لپاره ،داخترونو دلمانځونو دپاره ،داحرام دتړلو په وخت او عرفات کې غسل کول سنت دی .
دغسل کولو طريقه :
دغسل کولو سنته طريقه داده چه اول به دواړه لاسونه دمړوندوسره ومينځي – بيا به خپل شرم ګاه پريمنځي – بيا په جامه يا بدن که پيلتي تويې شوی وي دهغه پريمنځل بيا اودس کول – بيا په ټول بدن دری ځله اوبه اچول د اول ځل ابو اچولو ورسته به ټول بدن وموښي ترڅو کوم ځای وچ پاتې نشي دوهم او دريم ځل به هم ښه کوښښ وکړي چه کوم ځای وچ پاتې نشي .
دغسل فرضونه
۱- دپوزې پريمنځل ۲- دخولې پريمنځل ۳- دټول بدن پريمنځل چه ديوه ويښته قدرې ځای هم وچ پاتې نشي حتی د نوکونو لاندې بيخو ته دي ابو رسول اوهمدارنګه دنامه غوټی او دغوږونه مينځ ته دابو رسول ضروری دي.
دمسلمانې بی بی که ويښتان خلاص وي ټول ويښتان او دويښتانو بيخو ته به اوبه رسوي خو که کوڅۍ وي نو يواځی به دويښتانو بيخو ته ابه رسوي که دکوڅيو په موجوديت کې دويښتانو بيخو ته اوبه و نه رسي نو بيا به خپلې کوچۍ خلاصوي .
دغسل سنت :
دخدای ج د رضا لپاره د پاکۍ نيت کول ۲- دواړه لاسونه ترمړوندو مينځل ۳- دټول بدن دری ځله مينځل ۴- اودس کول ۵- په بدن يا جامه که څه پيلتی تويې وي دهغه لري کول ۶- په تشناب کې لمبل اوهلته دجامی اغستل .
دغسل آداب :
۱- په ناستی سره غسل کول ۲- ډيری ابه نه مصرفول ۳- دبدل ښه موښل ۴- پداسې ځای کې غسل کول چه دنامحرم نظر ورباندې پرې نه وځي .
تعليق واحد على “غسل ، حيض او نفاس”
حدیث مبارک سیدنا جابر بن عبداللہ رضی اللہ عنه څخه روایت دی چی رسول اللہ صلی اللہ علیه وسلم وفرمایل : الله تعالی دی په هغه سړی رحم وکړی څوک چی د خرڅولاو او اخیستو په وخت کی له نرمی او خوښی څخه کار واخلی
حدیث مبارک دمازديګرد لمانځه فضيلت ترجمه: حضرت جابر (رضي الله عنه) څخه روايت دى چي رسول الله(صلي الله عليه وسلم)فرمايلي دي ،دكوم سړي څخه چي دمازديګر لمونځ قضا شي ګويا لكه ټوله مال او اهل و عيال يى لوټ شي. (بخاري او مسلم).
حديث شريف ژباړه:حضرت معاذبن جبل(رض) روايت كوي چي رسول الله(ص) فرمايلي دي چي جنتي به جنت ته داخليږي(په داسي حال كي ) چي په بدن به يى وريښته نه وي، اوبيله ږيري څخه به ځوان وي،اود ديرشو اويا د درو ديرشو كالو به وي، يعني راوي په دي كي شك دى چي ديرش يى يادكړه اوكه يي درو ديرش يادكړه. (ترمذي)
حديث شريف له حضرت ابو سعد خدری (رض) څخه روايت دی چي رسول الله صلی الله عليه وسلم ارشاد وفرمايل چي رښتنی او امانت داره تاجر به په اخرت کي له نبيانو، صاديقينو او شهيدانو سره يوځای وي ( ترمذي )
حدیث شریف ژباړه: له حضرت ابو هريره عبدالرحمن بن صخره څخه روایت دی چي رسول الله (ص) وفرمايل الله تعالی ستاسي اجسامو او صور تونو ته نه ګوري بلکي هغه ستاسي زړونو او عملونو ته ګوري ( رواه مسلم
دروژې مباركه مياشت دخداى تعالى يو ډېر ستر نعمت دى، خو مونږ اوتاسې به ددې مباركې مياشتې حقيقت او ارزښت څنګه وپېژنو ؟ ! چې تل په خپلو دنيايي هلو ځلو بوخت يو، له سهاره ترماښامه ددنيا له پاره لالهانده اودماديت په ډنډ كې ګير يو ، مونږ څه پوهيږو چې روژه څه شى ده ؟! خداى پاك چې څوك په خپل فضل اورحمت نازوي اوپه دغه مباركه مياشت كې ورته دهغه درحمتونو اوانوارو بهانده سيلاب رسيږي ؛ هغو ته ددغې مياشتې قدر اوارزښت معلوم وي ، تاسو به داحديث اورېدلى وي ! كله به چې پيغمبر درجب دمياشتې سپوږمۍ ولېده نو دادعا به يې كوله :
''الّٰهم بارك لنا في رجب وشعبان وبلّغنا رمضان '' [ مجمع الزوائد ۲\۱۶۵ ]
حديث شريف ژباړه: له حضرت ابو اليقظان عماربن ياسر(رض)څخه روايت دی چي ما دحضرت محمد(ص) څخه واورېدل چي دسړي اوږد لمونځ کول او پخپله خطبه کي لنډوالی دده دپوهي نښه ده ځکه نو تاسو لمونځ اوږد کوئ اوخطبه لنډه ورکوئ (رواه مسلم)
حديث شريف ژباړه: له حضرت ابوهريره (رض) څخه روايت دی چي رسول الله(ص) وفرمايل: پرمنافقينو باندي دسهار او ماخستن تر لمانځه بل هيڅ لمونځ نه دی دروند او که دوی دهغه په فضيلت پوه سي نو ضرور به پکښي حاضر سي که څه هم پر زنګنو يا څکېدو سره ورته راتګ پکار وي (رواه البخاري)
حديث شريف ژباړه: له حضرت ابوامامه (رض) څخه روايت دی چي ما دنبي کريم(ص) څخه واورېدل چي ده مبارک فرمايل: قرآن کريم وواياست ځکه چي دقيامت په روځ به غه قرآن دخپلو ويونکو ملګرو لپاره سپارښت کوونکی راشي (رواه مسلم)
حديث شريف ژباړه: له حضرت ابوهريره(رض) څخه روايت دی چي رسول الله(ص) وفرمايل:تر ټولو غوره ورځ چي لمر ورباندي راخيژي دجمعې روځ ده ، په دغه ورځ کي ادم عليه سلام پيداکړ شو په دغه ورځ کي دی حنت ته داخل شو او په دغه ورځ کي دی بيرته راويستل شو (رواه مسلم)
حديث شريف ژباړه: له حضرت ابوهريره (رض) څخه روايت دى چي رسول الله(ص) وفرمايل: څوك چي دزړه له صـدقه دالله(ج) څخه دشهادت دعا وغواړي الله تعالى به هغه دشهيدانو مقامونو ته ورسوي كه څه هم مرګ ده ته پر بستر باندي راشي (رواه مسلم)
حديث شريف ژباړه: له حضرت عبدالله بن عمرو بن العاص څڅه روايت دى چي ما دنبي كريم(ص) دڅخه واورېدل چي ده مبارك فرمايل: كوم چا چي پر ماباندي يوځل درود ووايه الله(ج) به پر هغه باندي لس رحمته نازل كړي (رواه مسلم)
پوښتنه : که یو سړی په ژوند کی یو وار کلمه شریفه اوائی او نور ټول عمر په ګناهونو کی تیر کړی آیا هغه مسلمان پاتی کیدائ شی ؟
ځواب : که چیرته دا سړئ الله تعالی ، حضرت محمد صله الله علیه وسلم او د اسلام ټول احکامات منې کلیمه ، لمونځ ، روژه ، زکات ، او حج ادا کوی نو دا مسلمان دی خو په ورځ دی قیامت به ده ته د خپلو کړیو ګناهونو سزا ورکول کیږی او که چیرته یو سړئ د اسلام ټول احکامات کلیمه ، لمونځ ، روژه ، زکات ، او حج ادا کوی خو یقین نه پری لرې نو د سړئ کافر دی
د اولیاء کرامو دی معلوماتوله مخی نن ماښام فرض او سنتو څخه وروسته ښپږ رکعته دوه دوه نفل وکړئ
په اولو دو رکعتو کی دا نیت وکړئ چی یا الله د دی نفلو په برکت ښه با سباته ژوند راکړی او بیا یوویشت واری سوره اخلاص (قُل هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ) مکمل اوائی
بیا په دو رکعتو کی دانیت وکړئ چی یا الله د دی نفلو په برکت سره له بدو کاروڅخه وساتی او بیا یوویشت واری سوره اخلاص (قُل هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ) مکمل اوائی
او په آخیری دوو رکعتو کی دانیت وکړئ چی یا الله د دی نفلو په برکت سره سوا ستانه د بل چا محتاج مو مه کړي او بیا یوویشت واری سوره اخلاص (قُل هُوَ اللَّهُ أَحَدٌ) مکمل اوائی
یا الله تعالی مونږ ټولو مسلمانانو ته په نیکه لار د تلو توفیق راکړی او له بدو کارو څخه مو وساتې .. آمین یا رب العلمین
حضرت جابر رضی الله تعالیٰ عنھ څخه روایت دی چی رسوالله صلی اللہ علیه وآله وسلم فرمایلی چی د قیامت په ورځ به څه کسان داسی وی چی هغه به د میږیو په شکل را پورته کیږی خلک به یی تر پښو لاندی کوی ، پوښتنه به وکړئ شی چی د کوم کسان دی ورته وبه وائی چی د هغه کسان دی چا چی به په دنیا کی لويی او تکبر کاوه ترغیب و ترهیب، په حواله: بزار (مفهوم)
حدیث شریف له حضرت ابوهریره (رض) څخه روایت دی چی رسوالله (ص) وفرمایل : څوک چی د زړه له صدقه د الله (ج) څخه د شهادت دعا وغواړی الله تعالی به هغه د شهیدانو مقامونو ته ورسوی که څه هم مرګ ده ته پر بستر باندی راشی
حدیث شریف حضرت علی المرتضیٰ رضی الله تعالیٰ عنھ څخه روایت دی چی نبی کریم صلی اللہ علیه وآله وسلم فرمایلی : څوک چی له هر لمانځه نه وروسته ایت الکرسې وائی له مرګ نه سوا هیڅ شئ یی جنت ته له تللو نشي را ګرځولې او څوک چی له ویده کیدو څخه مخکی وائی د هغه کور او دی هغه ګاونډیانو کورو ته شیطان او غل نشی ورتلې
په حواله...: صحیح بخاری، مسلم، نسائی، بیهقی، مشکوة ج ١، ص ۸۹ ، ج ۲ ، ح
حدیث شریف حضرت علی المرتضیٰ رضی الله تعالیٰ عنھ څخه روایت دی چی نبی کریم صلی اللہ علیه وآله وسلم فرمایلی : څوک چی له هر لمانځه نه وروسته ایت الکرسې وائی له مرګ نه سوا هیڅ شئ یی جنت ته له تللو نشي را ګرځولې او څوک چی له ویده کیدو څخه مخکی وائی د هغه کور او دی هغه ګاونډیانو کورو ته شیطان او غل نشی ورتلې
په حواله...: صحیح بخاری، مسلم، نسائی، بیهقی، مشکوة ج ١، ص ۸۹ ، ج ۲ ، ح
حديث شريف ژباړه: نبي کريم(ص) فرمايي څوک چي په ښه طريقه اودس وکړي بيا د اودس څخه دفارغېدو وروسته پس داسمان خواته وګوري او داکلمات ووايي ( اشهدان لا اله الا الله وحده لاشريک له واشهدان محمد عبده ورسله )۰ نو دغه بنده لپاره به دجنت اته دروازې خلاصي شي په کومه دروازه چي يې خوښه وي ور دنه دي شي.
درې بدمرغه انسانان
حضرت ابوهريره رضى الله عنه وايي چې: پيغمبر صلى الله عليه وسلم وويل: له دريو كسانو سره به خداى جل جلاله د قيامت په ورځ خبرې نه كوي، نه به يې له ګناوو پاك كړي اونه به ورته ګوري اودهغوى له پاره به دردوونكى عذاب وي:
۲۲ ـــ دخداى له رحمت څخه ناهيلي كېدل اوله امله يې له توبې پرته له دنيا څخه تلل.
په اسلام کي د قرباني څه اهميت، مقام او درجه ده؟
سوال ] په اسلام کي د قرباني څه اهميت، مقام او درجه ده؟ ددي متعلق مسئلي واضحه کړئ .
[ ځواب ]د نن نه څو زره کاله مخکي د عربو په ويرانه، ويجاړه او خالي صحرائي ميدان کي سيدنا ابراهيم خليل الله عليه السلام خپل قدرمند زوي د الله تعالي د رضا په خاطر د حلالولو لپاره څلملول، د الله تعالي د خپل پيغمبران امتحان مقصد وو، ابراهيم عليه السلام پدي امتحان کي په پوره پيمانه کامياب شو، د الله تعالي له طرفه ورته پيغام راغي .(( … يَا إِبْرَاهِيمُ (104) قَدْ صَدَّقْتَ الرُّؤْيَا إِنَّا كَذَلِكَ نَجْزِي الْمُحْسِنِينَ (105،)).اي ابراهيمه !تاخپل خوب رشتني کړه ، يقيناً موږ احسان کونکو ته دا رنګه ته بدله ورکوو.[ سورة الصافات ].
د الله تعالي سره د محبت کونکو دا اواز او نعره وي چې :(( إِنَّ صَلاَتِي وَنُسُكِي وَمَحْيَايَ وَمَمَاتِي لِلّهِ رَبِّ الْعَالَمِينَ (162الانعام ))) بيشکه زما لمونځ، زما قرباني، زماژوند او زما مرګ يواځي د ( هغه ) الله لپاره دى چې د تمامو جهانو پالونکي دى .
د پلار او زوي دا يادګار؛ د قرباني په شکل د څو زره کلونه څخه راروان دى او ترقيامته به جاري وي .
د قرباني مقصد دا دى : چې انسان دي د خپل الله په خاطر خپله ډير محبوب شى او متاع هم د الله په لاره کي قربان کړي، کنه نو د حيواناتو غوښي، پوستکي او څرمني خو الله ته نه رسيږي ، اصلي مقصد خو د انسان د زړه خوف او ويره ده، لکه څرنګه چې الله تعالي فرمايلي: :(( لَن يَنَالَ اللَّهَ لُحُومُهَا وَلا دِمَاؤُهَا وَلَكِن يَنَالُهُ التَّقْوَى مِنكُمْ )) الله تعالي ته د قربانۍغوښي او ويني هيڅکله نه رسيږي؛ بلکه هغه ته خو ستاسي تقوي ورسيږي .
[د قرباني اهميت ]:
عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ قَالَ : مَنْ كَانَ لَهُ سَعَةٌ ، وَلَمْ يُضَحِّ ، فَلاَ يَقْرَبَنَّ مُصَلاَّنَا. د ابوهريره رضي الله عنه نه روايت دى چې هغه ويلي کوم کس چي د وسع او طاقت باوجود قرباني ونکړي، نو هغه دي زموږ عيدګاه ته بالکل نزدي هم نه راځي .( مسند احمد ٢\٣٢١، ترغيب الترهيب ٢\١٠٠،ابن ماجه ٢\١٠٤٤ حديث لمبر( ٣١٣٣) نيل الاوطار٥\١٩٥).
دا روايت مرفوعاً هم روايت شوي ليکن صحيح دا دى چې دا د صحابي رضي الله عنه قول دى.
( زه ابوخالد وايم داحديث ډيرو زياتو کتابونو مرفوعا راوړى،شيخ الباني رحمه الله مرفوعاً حسن او په صحيح الجامع کي ورته صحيح ويلي ).
رسول الله صلي الله عليه وسلم به په اختر کي داسي ګډحلالول چې هغه به چاغ، تازه او ښکرور وو چې د هغه به سترګي،غوږونه او پښي تورې وي .[ ترمذي ١\٢٨٣،ابن ماجه ( ٣٢٨) ٢\١٠٤٢، ابوداو (٢٧٩٣).]
((عَنِ ابْنِ عُمَرَ قَالَ أَقَامَ رَسُولُ اللَّهِ -صلى الله عليه وسلم- بِالْمَدِينَةِ عَشْرَ سِنِينَ يُضَحِّى. ))
د سيدنا عبد الله بن عمر رضي الله عنهما نه روايت دى چې رسول الله صلي الله عليه وسلم لس کاله په مدينه کي اوسيده، او هر کال به يي قرباني کوله [ترمذي (١٠١٢)٣\١٢٩ احمد ٢\٣٨ .
[ شيخ زبيرعلي زئي وايي ددي په سند کي (( حجاج بن ارطاة )) مدلس دى، او دا روايت دده د عنعني په وجه ضعيف دى].
جابر رضي الله عنه وايي رسول الله صلي الله عليه وسلم فرمايلي: صرف د دوو غاښو لرونکو څاروي قرباني وکړئ؛که چيرته داسي څاروي پيدانشي، نو بيا جذعه حلال کړئ.[ ابوداود٢٧٩٤، مسلم کتاب الاضاحي، نسائي ٧\٢١٨،ابن ماجه ١\١٠٤٩ حديث لمبر( ٣١٤١) مسنداحمد٣\٣١٢-٣٢٧].
په عربي ژبه کي ((مُسِنَّةْ )) هغه څاروي ته وايي چې د هغه د پيوغاښونه ولويږي او د هغو په ځاي نور را وخيژي . [مجمع البحار ١٤٨].
د مُسِنَّةْ لفظ د مسن څخه مشتق ( را اخستل ) شوي چې ددي معني غاښ دى، مسنه په هغه معنى نده کومه چي د کال په معنى راځي .
د علي رضي الله عنه نه روايت دى چې رسول الله صلي الله عليه وسلم موږ ته حکم کړى چې موږ د څاروي سترګي او غوږونه ښه وګورو، او موږ داسي څاروي حلال نکړو چې د هغه غوږ د پورته ( مخامخ ) يا وروسته نه پري کړى شوى وي، ( د رنګه ) د کوم څاروي غوږ چې په اوږدو باندي څيري شوي وي او يا د هغه چې د هغه په غوږ کي ګرد سُورى شوى وي .
د براءبن عازب رضي الله عنه نه روايت دى چې د رسول الله صلي الله عليه وسلم نه تپوس وشو ، چې د کوم څاروي د قرباني نه ځان ساتل پکار دي؟ رسول الله صلي الله عليه وسلم په لاس سره اشاره وکړه وې فرمايل : د څلور قسمه څاروو قرباني کول منع دي .
د انس رضي الله عنه نه روايت دى چې رسول الله صلي الله عليه وسلم ويلي : چاچې د اختر د لمانځه نه مخکي د قرباني څاروي حلال کړ؛ نو هغه دي په دويم ځل قرباني وکړي .
د صحيح بخاري الفاظ داسي دي : چاچې د اختر د لمانځه نه مخکي څاروي حلال کړ نو هغه ئي ځان ته حلاله وي، او چا چې د اختر د لمانځه نه ورسته څاروي حلال کړ؛ نو د ده قرباني پوره شوه او د ده د مسلمانانو په طريقه عمل وکړه .
[څاروي په خپله حلال کړي ]
د قرباني څاروي په خپله حلالول پکار دي، د الله رسول صلي الله عليه وسلم به په خپلو لاسونو قرباني حلالوله، يوه قرباني د ټول کور له طرفه بالکل کفايت کوي: ((عَنْ عَطَاءِ بْنِ يَسَارٍ ، قَالَ : سَأَلْتُ أَبَا أَيُّوبَ الأَنْصَارِيَّ : كَيْفَ كَانَتِ الضَّحَايَا فِيكُمْ ، عَلَى عَهْدِ رَسُولِ اللهِ صَلَّى الله عَليْهِ وسَلَّمَ ؟ قَالَ : كَانَ الرَّجُلُ فِي عَهْدِ النَّبِيِّ صَلَّى الله عَليْهِ وسَلَّمَ ، يُضَحِّي بِالشَّاةِ عَنْهُ ، وَعَنْ أَهْلِ بَيْتِهِ ، فَيَأْكُلُونَ وَيُطْعِمُونَ )) عطاء بن يسار وايي ما د ابوايوب انصاري رضي الله عنه نه پوښتنه وکړه چې د رسول الله صلي الله عليه وسلم په زمانه کي به قرباني څرنګه کيدلي؟ نو هغه وويل : د نبي کريم صلي الله عليه وسلم په زمانه کي به يو کس د خپل ځان او د خپل کور له طرفه ( صرف ) يوه قرباني کوله .[ابن ماجه (٣١٤٧ )٢\١٠٥١ ].
د علي ابن طالب رضي الله عنه نه روايت دى چې ماته نبي کريم صلي الله عليه وسلم امر وکړ چې ته به د قربانيوو نګران ( څارونکي ) شي ( او دا حُکم يي هم راته وکړ ) چې د هغو غوښي ، څرمني او څلونه خيرات کړم او ددي څخه قصاب ته ( د مزدوي په ډول ) هيڅ ورنکړم .
علي رضي الله عنه واېي موږ به قصاب ته له خپله ( جيبه ) مزدوري ورکوله .( مسلم،ابوداود، احمد).
قتاده بن نعمان رضي الله عنه وايي : چې رسول الله صلي الله عليه وسلم وفرمايل : بي شکه ما تا سي د دري ورځو نه آخوا د قرباني د غوښو د ساتلو څخه منعه کړي وئ، ( اوس تاسي ددي غوښه د درى ورځو نه آخوا هم ) خورئ او خيرات ئي هم کړئ، ددي د څرمنوڅخه فائده واخلئ ؛البته خرڅوي ئي مه.
دې احاديثو ته په کتو سره د قربانۍ د څرمنو صدقه او خيرات د طالب العلمانو او مجاهدينو په مرسته کي لګول صحيح دى.[مجلة الدعوة ،جون \١٩٩٣ء]
ليکوال مفتي \الشيخ ابوالحسن مبشراحمدرباني حفظه الله ورعاه.
ژباړه : مفتي ابوخالد لائق احمد غزنوي
حديث شريف ژباړه: له حضرت عبدالله بن عمرو بن العاص څڅه روايت دى چي ما دنبي كريم(ص) دڅخه واورېدل چي ده مبارك فرمايل: كوم چا چي پر ماباندي يوځل درود ووايه الله(ج) به پر هغه باندي لس رحمته نازل كړي (رواه مسلم)
Du’a (supplication and invoking aid) is worship (’ibadah). Allah Most High says in the Qur’an,
“And your Lord says, ‘Call upon Me; I will respond to you’. Indeed, those who disdain My worship will enter Hell [rendered] contemptible.” (Al-Ghafir, 60)
In this verse Allah has equated du’a to worship.
The Messenger of Allah (Allah bless him and give him peace) is reported to have said, “Du’a is worship, and then he recited the following verse of the Qur’an, ‘And your Lord says, Call upon Me; I will respond to you. Indeed, those who disdain My worship will enter Hell [rendered] contemptible’.” (Sunan Al-Tirmidhi, 2:173; Sunan Abi Dawud, 1:208; Sunan ibn Majah, p.208; Musnad Tayalisi, p.108; Al-Mustadrak, p.491; Al-Adab al-Mufrad, p.105; Tafsir ibn Kathir; under 40:60)
It also comes in another hadith, “Nothing is dearer to Allah than du’a.” (Al-Mustadrak, p.490; Al-Adab al-Mufrad, p.105) It is mentioned in another narration, “The noblest act of worship (’ibadah) is du’a.” (Al-Adab al-Mufrad, p.105) The Messenger of Allah (Allah bless him and give him peace) said, “One who doesn’t call (yad’u) Allah, He gets angry with him.” (Al-Mustadrak, p.491) And it comes in another version, “Allah is angry with someone who does not ask (yus’al) of Him.” (Al-Mustadrak, p.491)
Yet in another narration it says, “Du’a is the weapon of the believer and the pillar of the religion.” (Al-Mustadrak, p.492 - Al-Hakim and Al-Dhahabi have classified this narration as authentic)
Sayyiduna ‘Abdullah ibn ‘Abbas (may Allah be pleased with him) said, “The most excellent worship is du’a.” (Al-Mustadrak, p.491 - classified as authentic by Al-Hakim and Al-Dhahabi)
It is apparent from the clear verse of the Qur’an and authentic narrations mentioned above that to make du’a to the creation (i.e. istighathah) is not permissible, since to make du’a is worship and indeed worship is only the right of Allah. It is therefore clear that that Allah is the sole Being deserving of du’a and indeed all worship.
Thus the practice of istighathah - which is to call for such help from the creation, which is beyond their natural means - would be impermissible and a possible cause of shirk. And this is because asking such help from the creation, which is not in the ambit of natural means or proven through authentic texts, implicitly attributes such qualities to the creation that in reality solely belong to Allah.
‘Allamah Sarfaraz Khan Safdar (d. 1430H / may Allah have mercy on him) mentions that seeking help is of two types: (a) Within the means (ma taht al-asbab) and (b) beyond the means (ma fawq al-asbab).
Regarding the difference between help which is within the normal means and beyond normal means, he explains that while the first type is established through the Qur’an, hadith, the Companions (Sahabah) and the Pious Predecessors (Salaf), the second type has no basis in Islam and has been declared haram and shirk in Shari’ah by jurists.[1] The seeking of the latter type of help is only restricted to Allah. (Guldasta Tawhid, p.135. Also see his Tafsir lecture of Surah Fatihah)
Similarly, Shaykh Abu Bakr bin Muhammad ‘Ali Khawqir (d. 1349H / may Allah have mercy on him) writes, “Shirk is the belief that those besides Allah have an effect [ability] on things above the normal capabilities granted to them by Allah and also that something possesses a power which is beyond the capabilities of the normal creation. (Ma la Budda Minhu fi Umur al-Din, p .11, from Tanqid-i-Matin, Sarfaraz Khan Safdar)
Shaykh Khawqir has thus shown that shirk is the belief that something other than Allah has an effect beyond that which Allah has granted him from the apparent means, and that something possesses a power outside the realm of the abilities of created beings.
In this article we will address the claim of some of those who practice istighathah that they do not intend to attribute independence or the status of godhead to saints but rather to Allah. We will show that this in reality is not much different than the mentality of the idolaters of Makkah. They too did not attribute independence or status of deity to their idols but rather used them as a means to gain closeness to Allah.
We will secondly demonstrate that such calling on the deceased for help implies several forms of shirk such as assuming that they are present and seeing (hadhir and nadhir), possess knowledge of the unseen (’ilm al-ghayb), etc. - attributes that are unique to Allah and not established for anyone else. We will thirdly present the verdicts of some leading scholars on the practice of istighathah.
Lastly, we will conclude by exonerating Shaykh ‘Abd al-Qadir Jaylani from the claims of some that he permitted the practice of istighathah, and we will show that, to the contrary, he rather promulgated strict tawhid.
[1] Imam Shah Waliullah Muhaddith Dahlawi (d. 1174H / may Allah have mercy on him) has extensively refuted the practice of istighathah in his numerous works. He writes while distinguishing between ma taht al-asbab and ma fawq al-asbab, “He [Allah] is Everlasting, All-Hearing, All-Seeing;[2] He has no match and peer. He has no partner in necessary per se (wujub al-wujud) neither in deserving worship nor in creating and managing (tadbir), so none deserves worship, i.e. highest reverence, but He, and none cures an ill, supplies livelihood, removes distress, but He, in a sense that He addresses the thing with kun fayakun (Be! and it becomes). This is different than in the sense of usual causation (tasbib), as it is said that the physician cured the patient, the emir gave livelihood to the soldiers; so this is different though they are similar in wording.” (Tafhimat al-Ilahiyyah, 1:145)
‘Allamah Sarfaraz Khan Safdar writes in Tanqid-i-Matin bar Tafsir Na’im al-Din, p.25, while explaining the above quote, that it is clear that seeking outward help with means is lawful, as [is shown] when Sayyiduna Dhu ‘l-Qarnayn (may Allah be pleased with him) approached the place of the dam, he heard people complaining about the destruction by Gog and Magog and was requested to build a dam across the pass so that they could be protected against their plundering. They offered him financial help as well. Sayyiduna Dhu ‘l-Qarnayn said he did not need money; Allah had given him plenty. Rather he asked them to provide him with physical help. This is not the [type of] help that those who perform istighathah seek from the prophets, saints and martyrs, who are neither alive in this world nor near. He further says that it is not befitting for scholars to use such examples to prove istimdad since such examples involve asking for help from the living which is within the normal means of the creation.
Many among the proponents of calling the dead for help believe or unintentionally imply that the prophets and saints have the power of kun fayakun (Be! and it becomes) and ask them for help with this belief. Imam Shah Waliullah Dahlawi writes in refutation of these extremists, “Shirk is to affirm the special attributes of Allah (Exalted is He) for [those] beside Him, such as free-disposal (tasarruf) in the affairs of the universe with the intention expressed as kun fayakun… [The polytheists] used to ask those close (mutaqarribin) to Allah for help in important matters under the power (qudrah) of kun fayakun and the polytheists used to carve their images from stone, copper, glass, etc. and make the souls of the dead the focus of their deep attention.” (Al-Fawz al-Kabir fi-Usul al-Tafsir, p.3-4)
[2] Imam Ahmad bin Idris Shihab al-Din Qarafi al-Maliki (d. 684H / may Allah have mercy on him) has also refuted those Sufis who assign the power of kun fayakun to the creation. He writes, “The second type is that a person making du’a (supplication) is extremely stupid and daring, leading him to ask Allah to grant him special powers for running the universe which are exclusively under the power and will of Allah, such as creation, annihilation, and predestination. Common sense and logic indicate that it is impossible for these divine powers to be for anyone besides Allah. This means that such a request is in fact asking for partnership with Allah in his kingdom and this is akin to disbelief (kufr). Many ignorant Sufis have fallen into this trap and they claim that so-and-so was given the word ‘kun‘ (Be!) and they ask to be given this divine command, which Allah mentions in the Qur’an, ‘Our command for a matter when we will it is to say to it ‘be’ and it becomes’. They do not understand the meaning of this phrase in the speech of Allah and they also do not understand the meaning of this divine phrase being ‘given’ to someone, if that could be possible. This is a matter that is impossible to achieve according to the qualified scholars, let alone the concocting Sufis. This causes these Sufis to be destroyed in a way that they do not even realize. They believe that they are among those close to Allah, when in reality they are far from Him. May Allah save us from evil trials and those things that lead up to them. May Allah save us from ignorance and that which leads to it.” (Anwar al-Buruq fi Anwa’ al- Furuq, 4:446)
[3] It may be said that those who perform istighathah do not consider the power and ability of the saints from whom du’a is sought to be equal to Allah, but rather they believe that their ability is given to them by Allah. This claim is not sufficient to justify istighathah since the polytheists of Makkah also never held their deities as equal to Allah. They too believed that the power of their deities was bestowed to them by Allah.
Imam Fakhr al-Din al-Razi (d. 606H / may Allah have mercy on him) writes regarding this notion, “Know that there is no one in the whole universe who ascribes a partner with Allah who is at the same level with Allah in existence (wujud), power (qudrah), knowledge (’ilm), or wisdom (hikmah). Not one person until today has been found [who believes that anyone is on the same level as Allah] except the Zoroastrians…” (Tafsir al-Kabir, 2:112, from Itmam al-Burhan fi Rad Tawdih al-Bayan, Sarfaraz Khan Safdar)
Imam Shah ‘Abd al-’Aziz Dahlawi (d. 1239H / may Allah have mercy on him) writes, “It should be kept in mind that there is not one person in the universe who associates anyone with Allah at the same level in existence (wujud), knowledge (’ilm), power (qudrah), and wisdom (hikmah).” (Tasfir-i-’Azizi, p.162)
Imam Shah Waliullah Dahlawi writes in his magnum opus Hujjat Allah al-Balighah, chapter 74 titled “The explanation of what had been the condition of the People of Jahiliyyah which the Prophet (Allah bless him and give him peace) reformed”, “Among the principles agreed upon among them [the people of the Ignorant Age] was the belief that God, may He be exalted, had no partner in the creation of the heavens and the earth and the substances in them, and that He had no partner in managing the great affairs and that no one could reject His order nor frustrate His decree once it had become settled and decided, and this is [proven by] His saying, may He be exalted, ‘If you asked them who created the heavens and the earth they would answer Allah’, [31:25], and His saying, ‘If God’s chastisement comes upon you, will you call upon any other than God, if you speak truly? No; upon Him you will call, and He will remove that for which you call upon Him if he wills, and you will forget whatever partners you associated with Him,’ [6:41-42], and His saying, ‘All upon whom you call for help lose their way except Allah.’ [That is, these others fail in times of crisis or disaster] but it was due to their deviance in religion that they held that there were personages among the angels and the sprits who could manage [the affairs of] the people of the earth, except for the major matters…”[3]
Shah Waliullah further writes about the beliefs of early polytheists in chapter 37 titled Tawhid, “[The second group] are polytheists… They also said that these beings [righteous servants of God] hear, see, intercede for their worshippers, manage their affairs, and give them help; and they carved stones in their names and made the stones a focus for directing their worship towards these beings.”[4]
Hafiz Ibn Kathir (d. 774H / may Allah have mercy on him) writes, “And yet, they have associated partners with Him in divinity (ilahiyyah), so they worshiped others with Him in spite of their admission that those whom they worshiped will not be able to create a thing, they do not own anything and do not domineer anything, but they believed that these idols take them closer to Him.” (Tafsir ibn Kathir, 5:488)
‘Allamah Muhyi al-Din Shaykh Zadah (d. 951H / Allah have mercy on him) writes, “I.e. the idols are not equal to Allah, neither in reality which is obvious, nor according to their beliefs; since they believe that these [idols] are intermediaries taking them nearer to Allah as per their belief, not that they are adversary equals [to Allah].” (Hashiyyah ‘ala al-Baydawi, 1:383)
According to Islamic theologians, the polytheists of Makkah didn’t believe that idols were gods but merely referred to them as such. Imam al-Mutakallimin ‘Allamah Sayyid Sharif Jurjani al-Hanafi (d. 816H / may Allah have mercy on him) writes, “Know that there is no opposition regarding this issue except that of the sanawiyyah (Zoroastrian dualists), not the wasniyyah (idol-worshipers). Verily they [the polytheists] do not believe that there are two necessarily-existent deities, nor do they ascribe the attributes of divinity (ilahiyyah) to the idols even though they referred to them with the word ‘aalihah‘ (deities), rather they adopted them as statues of the Prophets or the pious or the angels or the celestial objects, and adopted revering them in a manner of worship, using them as a means of reaching the One who is actually Divine [Allah].” (Sharh al-Mawaqif, p.580)
[4] ‘Allamah ‘Abd al-Hayy Lakhnawi[5] (d. 1304H / may Allah have mercy on him) was asked, “What is the ruling regarding that person who thinks that saints know and hear the call from far and near and [he] seeks their help with the wording which are used for those present and make vows for them and says that my vow is for them?”
He replied, “The belief of this person is corrupt (fasid) and there is fear of disbelief (kufr) of that person because the hearing of saints from far is not proven [in Shari'ah]. And knowledge of all of the matters (juziyat) at all times is only specific to Allah Most High. It is stated in Fatawa Bazzaziyyah that whoever says that souls of the pious (mashayikh) are hadhir is a disbeliever (kafir), and it is written in the same book that whoever performed nikah by making Allah and His Messenger to be witnesses become kafir. [This is] because he assumed that the Holy Prophet (Allah bless him and give him peace) is knower of the unseen…” (Majmu’ah al-Fatawa, 1:46-47)
It was further asked, “It is the practice of the general public of this city that in the time of distress they call upon the prophets and saints for help (madad) from far, and believe that they are hadhir and nadhir, and when we call them they hear us and make du’a concerning our needs. Is this [type of istimdad] permitted or not?”
At this the reply came, “This type [of seeking aid] is not merely haram but also shirk as in this [asking for such help] is considered [i.e. implied] that those besides Allah have knowledge of the unseen (’ilm al-ghayb) and this belief is manifest shirk. Because in Shari’ah, shirk is to associate anyone with Allah in His essence (dhat) and specific attributes (sifat), and knowledge of the unseen (’ilm al-ghayb) is the specific attribute of Allah as it is mentioned in the books of ‘Aqa’id…” (Majmu’ah al-Fatawa, 1:45-46)
Another such query stated, “If a person believes that Shaykh ‘Abd al-Qadir Jaylani (may Allah have mercy on him) has the power to hear anyone who calls him from anywhere and turns his attention towards his [the caller's] situation. How is this belief according to the principles of Shari’ah?”
The answer came, “This belief is not only against the ‘aqa‘id of the people of Islam but leads to shirk…” (Majmu’ah al-Fatawa, 1:73)
And he wrote in a reply to a question regarding seeking aid with the wording, “Ya Shaykh ‘Abd al-Qadir shayy’an lillah“,
“It is binding and necessary (wajib) to abstain from these sort of recitations. Firstly, [because] this recitation consist of the wording ‘shayy’an lillah‘ and certain jurists consider these wording disbelief (kufr)…
Secondly, such recitation consists of calling on the dead from a distance and it is not established from the Shari’ah that saints have the power to listen to a call from far distance. However, it is established [from Shari'ah] that the people of the grave hear the salam of the visitors to their graves. But to consider that anyone beside Allah is hadhir nadhir at all times and is aware of the evident and hidden, is shirk… And our ‘ulama have said that anyone who believes that the souls of the saints are hadhir and ‘alim (knowing), is a kafir. Although, Shaykh ‘Abd al-Qadir Jaylani (may Allah have mercy on him) is one of the great luminaries of the Ummah al-Muhammadiyah (Allah bless him and give him peace) and his virtues and excellent qualities are innumerable, but it is not established that he hears the distressed caller from a distance. And to hold a belief that he is aware of his disciple’s affairs all the time and hear their calls, is shirk.” (Mujmu’ah al-Fatawa, 2:189-190)
[5] Hakim al-Ummah Mawlana Shah Ashraf ‘Ali Thanawi (d. 1362H / may Allah have mercy on him) writes in Bawadir al-Nawadir, p.706, his last book, “The detail [with regards to this issue] is that tawassul through a creation was explained in three ways: First is to make du’a and seek aid (istighathah) in the way that it is in the religions of the polytheists. This is forbidden by consensus (ijma’). As to whether it is manifest (jali) shirk or not, then its criterion is [that if] the person doing it has the belief that the person being called upon has istiqlal in bringing about an effect, then this is shirk that constitutes kufr…
And second is to request him [the person being called upon to make du'a to Allah], and this is permissible through those from whom it is possible to seek for du’a, but such possibility is not proven through any evidence for those who have passed away. So we shall restrict this type of tawassul to those who are alive.
And the third is to make du’a to Allah through the blessing (barakah) of an accepted (maqbul) creation and this is allowed according to the majority of scholars…”
From the above it is clear that according to Mawlana Thanawi istighathah from the creation is, at minimum, haram by consensus under all circumstances, and disbelief with the belief of istiqlal. It is a clear rebuttal of those circles who try in vain to highjack the verdicts of righteous scholars to suit their fancies.
Explaining istiqlal, ‘Allamah Sarfaraz Khan Safdar writes in Izalat al-Rayb ‘an ‘Aqidah ‘Ilm al-Ghayb from Fatawa Rashidiyyah, “Knowledge of the unseen sometimes is available to the prophets, it is also from the same kind, i.e. it is not derived from any power and ability gifted to these holy men, rather it is an effect of the exclusive attribute of Allah that He manifested there, like the movement of the pen is due to the movement of the writer.” (Fatawa Rashidiyyah, 3:23)
He adds from Fatawa Rashidiyyah, “As far as terms like ‘personal knowledge’ (‘ilm al-dhati) and ‘free choice’ (tasarruf istiqlal), etc. in relation to the disbelievers in the writings of scholars like Shah Waliullah Dahlawi and Shah ‘Abd al-’Aziz Dahlawi are concerned, this usage was to relay that the disbelievers used to establish the same power and choice (for the idols) through Allah which was the causative factor of their polytheism; otherwise the Arab polytheists believed that the idols and their attributes were created by Allah, and they were granted power and choice from Him, as we have elaborated before. As far as using the word ‘free choice’ is concerned it is obvious that the polytheists, due to their belief in the entrusting of power and choice, maintained that these acts of divine characteristic are included in actions and matters coming under one’s power, and that the self determined actions of servants come under the regulation of freewill and thus they deserve praise and criticism, though all actions of servants are based upon the power gifted by Allah.” (Fatawa Rashidiyyah, 3:24)
‘Allamah Sarfaraz writes while explaining the above quotes, “It is very clear that by ‘personal’ and ‘independent’ it is meant that human beings have independent power on good and bad, belief and disbelief, obedience and disobedience, etc. on which they deserve praise and condemnation as well as reward and punishment. Likewise, the polytheists believed that Allah Most High grants attributes of ghayb (unseen) to some of his servants and they are independent in acting freely therein just like the self determined actions (af’al ikhtiyariyyah).” (Izalat al-Rayb, p.33)
He further writes distinguishing between istiqlal and ghayr istiqlal, “By given (a’tai) and dependent (ghayr mustaqil), they mean that like mu’jizat and karamat, they need the power of Allah in partial matters as well; even in these matters they do not have such a power as they have in the normal actions of the servants (af’al ikhtiyariyyah). For example, a pen writes in the hand of a writer, but it requires the movement of the writer in writing each single word. In other words, it can be said that the writer has manifested his action of writing through the pen, not that the pen has got power of writing like a man; since a pen cannot be a writer unless it carries the human characteristics… Except human actions, since human beings have independent (mustaqil) and inherent power, though this power and choice is gifted by Allah.” (Izalat al-Rayb, p.34)
It is clear that mustaqil (istiqlal) is used in the same sense as normal everyday actions (af’al ikhtiyariyyah) while ghayr mustaqil for mu’jizat and karamat in the statements of scholars.
Some circles, in desperation, use poetry as their last resort to prove or disprove ‘aqa‘id. Mawlana Ashraf ‘Ali Thanawi was asked about a qasidah by Mawlana Ilahi Bakhsh Kandhalwi (d. 1245H / may Allah have mercy on him), produced in the book Shiyam al-Habib fi Zikr Khasa’is al-Habib, which innovators use to prove istimdad, etc. Mawlana Thanwi replied about this notion, “[Uttering such statements] with the intention of isti’anat and istighathah or with the belief of hadhir nadhir is impermissible. And without any of these [above mentioned] beliefs if it is solely to display one’s desire and delight it is permissible. This permissibility is granted because the purpose of reading poetry is usually to display one’s desire and delight. However, in places where things are seen contrary to it, this permissibility will cease.” (Imdad al-Fatawa, 5:385)
[6] Mufti Muhammad Shafi’ (d. 1396H / may Allah have mercy on him) has refuted the practice of seeking aid from the creation at numerous places in his marvellous tafsir, Ma’arif al-Qur’an. He has equated istighathah with prostrating (sajdah) to the creation. Under the verse - “And that masajid (mosques) belong to Allah; so, do not invoke anyone along with Allah.” (72:18) - he writes, “And therefore we are not permitted to call on anyone for help beside Allah, like the Jews and Christians [who] commit shirk in their places of worship… The word masajid could also have another sense. It could be the plural of masjad, with the letter jim carrying fath, in which case it would be masdar mimi (a type of infinitive) and means ‘to prostrate or prostration’. The verse in this sense would signify that worship is reserved exclusively for Allah. It is not permitted to prostrate to anyone, and if he calls on anyone else besides Allah for help (i’anat), it is as though he is prostrating to him which must be avoided.”
[7] ‘Allamah Ahmad bin ‘Abd al-Qadir al-Rumi (d. 1041H / may Allah have mercy on him), an erudite scholar from the people of Akhisar in present-day Turkey, also addressed this issue in Majalis al-Abrar wa Masalik al-Akhyar.[6] He writes in chapter three concerning how Satan tricks those who ask the creation for help, “…And there are those people who perform istighathah from the creation, regardless of whether they are alive or dead, Muslim or non-Muslim. And Satan takes the form of the person whose help has been sought and fulfils the need of the person who has sought help. So, these Muslims think that Satan is the same person who they called for help. However, it is not as they believe. In reality, it is Satan who misguides them when they assign a partner to Allah. For, Satan leads astray the children of Adam (may the peace of Allah be upon him) according to his ability. So, when Satan helps them according to their needs, he is harming them much more than he can benefit them. Hence, that person who is a Muslim, when he seeks aid from those mashayikh who he believes in, Satan comes to him in the shape of that shaykh because Satan often takes the forms of the pious but he does not have the power to take the form of the Prophet of the Cherisher of the Worlds (Allah bless him and give him peace). Then, indeed that shaykh whose help has been sought, if he is from among those of knowledge then the Satan will not inform him of the saying of his companions who sought his help. And if he is from those who have no knowledge he informs him [the shaykh] of what they said and he [Satan] relays to them the shaykh’s speech. So those ignorant people think that indeed the shaykh has heard their voices and answered them in spite of the long distance, whereas it is not the case. This is only done through the medium of Satan. And it has been narrated from some mashayikh who have experienced such [events] through unveiling (kashf) and mukhatabah, they say that: ‘I see something shiny like water or glass, and in it that news which I seek appears and so I inform people of it. And through it the speech of those who seek my aid from my companions reaches me and so I answer them and my response reaches them’.
And these types of things of the extraordinary (khawariq) happen to many of the mashayikh who do not know the Qur’an and Sunnah, and do not act upon them. For indeed, Satan plays with people a lot and shows them things that are false in the appearance of the truth. So, he who has the insight (basirah) of the realities of faith (iman) and knows the Shari’ah of Islam, he knows that it is the deception of the Satan and he seeks aid with Allah Most High from him.” (Majalis al-Abrar wa Masalik al-Akhyar, p.24)
[8] ‘Allamah Muhammad ibn Muflih al-Maqdisi (d. 762H) in Al-Furu’, 6:165, and ‘Allamah ‘Ala al-Din al- Mardawi (d. 885H / may Allah have mercy on them) write in Al-Insaf, in the chapter “Ruling of Apostate”, “He said: Or he made between him and Allah intermediaries on whom he places his trust, to whom he supplicates (yad’u) and asks for help. While some said: Or he prostrated before the sun or the moon.”
[9] ‘Allamah Sharf al-Din al-Hijawi (d. 960H / may Allah have mercy on him) stated in his book Al-Iqna‘, 4:285, in the chapter ‘Ruling of Apostate’, “The shaykh said: [The ruling of apostasy is given towards one who] has an aversion towards the Messenger or what he came with, according to consensus. He added: or he took intermediaries between himself and Allah, relying on them and supplicating to them, according to consensus. Or, he prostrated before idols or the sun or the moon.”
[10] ‘Allamah Khayr al-Din Sayyid Nu’man Alusi (d. 1317H) ibn Sayyid Shihab al-Din Mahmud Alusi al- Hanafi (d. 1270H / may Allah have mercy on them) has quoted Shaykh Muhammad Amin al-Suwaydi al- Shafi’i (d. 1246H) on the prohibition of istighathah. Shaykh Amin’s father, Mulla ‘Ali al-Suwaydi (d. 1237H / may Allah have mercy on them), was the teacher of the author of Ruh al-Ma’ani. He states in Jala’ al-’Aynayn fi Muhakamat al-Ahmadayn,[7] “Shaykh Muhammad Amin al-Suwaydi al-Shafi’i stated: None can regard it lawful except one who is ignorant of the traditions of the Messenger (Allah bless him and give him peace). This was the reason that seeking help from the dead spread among the people during times of trouble and discord. They beseech the dead and supplicate to them, as if what they do with them is greater than their worship of Allah and their belief in the Lord of the Heavens.”
[11] Dr. Wahba Mustafa al-Zuhayli, a contemporary Syrian Shafi’i Ash’ari scholar, was asked, “What is the ruling regarding istighathah (calling for assistance) that [some] Naqshbandis engage in after completing al-rabitah with the wording, ‘Oh my teachers extend your aid towards us’ and ‘Oh my shaykhs, help us’ and ‘Oh my masters, help us’ and ‘Oh my guides, help us’?”
He replied, “These types of istighathah, in their apparent meanings, are haram, because they amount to seeking help from other than Allah, and help (madad) is granted by Allah alone, although the intercession (tawassul) of other than Allah from amongst the prophets and righteous people is correct according to Ahl al-Sunnah…”[8]
He further answered in a reply to an objection on visiting the graves, “Visiting graves is licit according to the wording of the hadith ‘alaa fazuruhaa’, and there is no connection to evil in that, because we visit graves as an admonishment and a lesson, we do not seek anything except from Allah, and we do not draw near to shirk, even by a hair-length.”[9]
[12] Shaykh Wahbi ibn Sulayman al-Ghawji Albani, another contemporary Ash’ari scholar, writes, “After this introduction I want to mention some of the bid’ahs upon which the ‘ulama and propagators of the religion need to agree as being prohibited since these are blameworthy innovations concerning which there cannot be silence: … (8) “Of the bid’ah is that which some of the ignorant people do when visiting the grave: They ask the dead to cure them of their illnesses and to fulfill their needs. They tie strings of material to the material of the graves of saints and pious people, with the intention of making barren women fall pregnant or that an estranged husband should return to his wife and love her again, and other examples like this. But if these ignorant people were to be asked in a mild tone: ‘Do they really believe that a pious man has power over anything after he has returned to the Mercy of Allah?!’ The answer to them is: ‘No, we believe that nobody else besides Allah Most High causes any real benefit or harm - none being able to cause such in their life or after their death. But this pious man is blessed, in that he has an honorable position in the sight of Allah and we are asking him because of that’. The truth is with those who teach and say to them: ‘Ask Allah the One. And it is acceptable if you ask Allah through the piety of that Friend of Allah (wali), or through the religious uprightness of the devout pious man that Allah fulfils your needs. By the Will of Allah they will return to the lawful commands. They are thus being returned to something permissible, and they will be so returned, InshAllah.”[10]
[13] Sayyid al-Ta’ifah Shaykh ‘Abd al-Qadir al-Jaylani (d. 561H / may Allah have mercy on him) said, “Follow [the Qur'an and Sunnah] and do not indulge in innovation (bid’ah). Remain in conformity and do not disagree. Remain obedient and not be disobedient. Be sincere and do not commit shirk. Declare Allah Most High to be One, and do not leave His door. Ask Him and do not ask anyone apart from Him. Seek aid from Him and do not seek aid from anyone apart from Him. Rely on Him and do not rely on anyone apart from Him.” (Al-Fath al-Rabbani, p.313)
And he further writes, “You must carry out His commandments, observe His prohibition, comply with His decree, and keep your outer and inner calmly speechless in His presence, then you will experience what is good in this world and the hereafter. Do not ask creatures for anything for they are weak and poor, incapable of bringing harm or benefit to themselves or anyone else.” (Al-Fath al- Rabbani, p.325)
When Shaykh ‘Abd al-Qadir al-Jaylani was in the throes of the illness in which he died, he gave the following advice to his son ‘Abd al-Wahhab, “… Do not rely on anyone but Him, address all your requests to Him (Exalted is He), and put your trust in no one other than Allah (Glory be to Him). Affirm His Oneness. All is contained within the affirmation of His Oneness.” (Futuh al-Ghayb, p.185)
Some circles have brought forward a statement attributed to Shaykh al-Jaylani from a book titled Bahjat al-Asrar in support of istighathah. However, this particular quote attributed to Shaykh al-Jaylani is contrary to what we find in his books. Shaykh al-Jaylani never endorsed istighathah as is evident from his books from which the abovementioned quotes have been produced. Furthermore, Bahjat al-Asrar has been declared unreliable by senior scholars.
For example, Imam Shams al-Din al-Dhahabi (d. 748H / may Allah have mercy on him), the great master in the science of analyzing the reliability of narrators (rijal), writes regarding the author of Bahjat al-Asrar, “He had great love for Shaykh ‘Abd al-Qadir al-Jaylani. He compiled events of his life and his virtues in about three volumes and wrote in it all narrations from various people, both worthy and unworthy. Thereby, he spread many false stories about him.” (Ma’rifat al-Qurra’ al-Kibar, p.721)
Hafiz Shams al-Din Muhammad Jaz’ari al-Shafi’i (d. 833H / may Allah have mercy on him) has also brought forward this quote of Imam al-Dhahabi in his Tabaqat al-Qurra’, 1:261.
Hafiz Ibn Rajab al-Hanbali (d. 795H / may Allah have mercy on him) writes, “It [the book Bahjat al-Asrar] deals with the life-events and merits (manaqib) of Shaykh ‘Abd al-Qadir Jaylani in three volumes. He has filled it with everything, big and small. It is sufficient for one to be called a liar when he narrates everything he hears. I have seen a portion of this book and my heart does not feel secure in accepting or relying on anything in it, or relating anything from it, except that which is famous and well-known from other books, because of an excess of narrating from unknown individuals, deviations, major errors, [unfounded] claims, and false speech, such that it cannot be considered, nor is it appropriate to attribute such things to Shaykh ‘Abd al-Qadir al-Jaylani.” (Tabaqat al-Hanabilah, 2:194)
The historian Khayr al-Din Zirikli (d. 1396H) quotes a verdict of Hafiz ibn Hajr al-’Asqalani (d. 852H / may Allah have mercy on them) regarding this book, “Ibn Hajr said that many strange and odd stories are mentioned in it by him [the author] and many people have objected [criticized] to many chains of narration and stories narrated in it.” (Al-A’lam, 5:34) This quote is mentioned in Al-Durar al-Kaminah fi A’yan al-Mi‘a al-Thaminah, 3:142, of Hafiz Ibn Hajr.
‘Allamah Zayn al-Din ibn al-Wardi al-Shafi’i (d. 749H / may Allah have mercy on him) said, “Verily, there are many incorrect things and great exaggerations in this book [Bahjat al-Asrar] concerning the status of ‘Abd al-Qadir al-Jaylani that is only appropriate for divinity (rububiyyah).” (Kashf al-Zunun, 1:25)
Shaykh Sayyid Muhammad Abu ‘l-Huda ibn Wadi al-Sayadi al-Rifa’i[11] (d. 1328H / may Allah have mercy on him) writes regarding Bahjat al-Asrar, “There are many things written in the abovementioned book, Al-Bahjat, attributing which to Shaykh ['Abd al-Qadir al-Jaylani] al-Gawth [al-A'zam], may he enjoy the pleasure of Allah, is incorrect. Many stories and untrue things were spread on his behalf. And numerous astonishing sayings were transmitted from a group of elders. Some defiant and bold people - and Allah’s refuge is sought - even fabricated many false traditions and attributed them to the Prophet (Allah bless him and give him peace).” (Tariqah Rifa’iyyah, p.16)
He further writes, “As for the stories, words, and fabricated traditions written in the book named Bahjat al-Asrar by [Abu 'l-Hasan 'Ali] Al-Shattanawfi (d. 713H) regarding the merits of Shaykh ‘Abd al-Qadir, may Allah sanctify his pure secret, the elders have raised objections to these [stories], some of whom have accused Al-Shattanawfi of lying and opportunism. Amongst them is Hafiz ibn Rajab al-Hanbali, may Allah bless his soul, as is mentioned in Tabaqat al-Hanabilah under the biography of Qutb al-Jili, may Allah benefit us with his assistance and knowledge, while some others said that he spread many stories, and they seem to have attributed to him stupidity and accepting [both] that which is accurate and that which is not.” (Tariqah Rifa’iyyah, p.59)
This has also been elucidated by many scholars, such as Shaykh Sun’allah al-Halabi Hanafi (d. 1120H), Shaykh ‘Abd al-Fattah Abu Ghuddah (d. 1417H), Shaykh Husayn ‘Ali Wanbacharan al-Punjabi (d. 1363H), ‘Allamah Zafar Ahmad ‘Uthmani (d. 1394H), Mawlana Sayyid Murtada Hasan Chandpuri (d. 1370H), Hafiz al-Hadith Mawlana ‘Abdullah Darkhawasti (d. 1994AD), Shaykh Sayyid Abu ‘l-Hasan ‘Ali Nadwi (d. 1420H), Mufti Sa’id Ahmad Palanpuri, and Mufti Zar Wali Khan (may Allah have mercy on them), just to name a few. ↩ Grand Mufti of Hind Mufti Muhammad Kifayatullah al-Dahlawi (d. 1372H / may Allah have mercy on him) writes regarding Shirk fi ‘l-’Ilm and Shirk fi ‘l-Sam‘ wa ‘l-Basr, “To attribute Allah’s power of knowledge to others. For example, to say that a prophet or a pious man has the knowledge of the unseen, or knows about everything, is aware of all of our affairs, or can tell what is happening far and near. All this is Shirk fi ‘l-’Ilm. Shirk fi ‘l-Sam‘ wa ‘l-Basr is to attribute Allah’s power of seeing and hearing to others. For example, to believe that a certain prophet or a pious person could hear things far and near, or could see all of our acts.” (Ta’lim al-Islam, 4:15) ↩ Quote taken with permission from the English translation of Hujjat Allah al-Balighah by Marica K. Hermansen. ↩ Ibid ↩ Shaykh ‘Abd al-Fattah Abu Ghuddah writes, “Imam Muhammad Zahid al-Kawthari would always recommend and advocate the works of Imam Lakhnawi.” And Shaykh Kawthari himself said, “Shaykh Muhammad ‘Abd al-Hayy al-Lakhnawi was the most erudite of his era in traditions pretaining to judicial rulings.” (Bid’ah and the Salaf’s Worship, p.xvi) ↩ Imam Shah ‘Abd al-’Aziz Dahlawi praised Majalis al-Abrar in these words, “The book, Majalis al-Abrar, includes much beneficial discourses regarding the secrets of Islamic law, fiqh, suluk, refutation of bid’ah and reprehensible customs. We have no knowledge of the author in terms of his piety, godliness, depth in the sciences of Shari’ah, except that which this book reveals regarding him.” (Mu’jam al-Matbu’at al-’Arabiyyah, 1:388) And ‘Allamah ‘Abd al-Hayy Lakhnawi writes regarding Majalis al-Abrar, “And it is an excellent and reliable book.” (Iqamah al-Hujjah, p.19) ↩ Imam Sayyid Anwar Shah Kashmiri (d. 1352H / may Allah have mercy on him) mentioned that one of his hadith teachers was Shaykh Muhaddith Muhammad Ishaq Kashmiri (d. 1322H / may Allah have mercy on him) who is a student of Khayr al-Din Sayyid Nu’man Alusi, and he in turn of his father the author of Ruh al-Ma‘ani. Imam Kashmiri mentioned that Shaykh Nu’man Alusi is the author of many valuable books like Jala’ al-’Aynayn fi Muhakamat al-Ahmadayn and Al-Jawab al-Fasih li ma lafaqqah ‘Abd al-Masih. (Malfuzat Muhaddith Kashmiri, p.334) ↩ See fatwa of Dr. Zuhayli ↩ See fatwa of Dr. Zuhayli ↩ A guiding, knowledgeable word regarding bid`ah and its rulings by Shaykh Wahbi Sulayman al- Ghawiji, translated by IPSA students under the guidance of Shaykh Mahdi Hendricks. ↩ It says in Al-A’lam, 6:94, regarding Shaykh al-Sayadi al-Husayni, “He is the most famous of all scholars in his age, born in Khan Shaykhun (in the district of al-Ma’arrah) and educated at Aleppo and there he was with entrusted the responsibility of the Association of Ashraf. Later, he stayed at Astanah (Istanbul) and came in contact with the Ottoman Sultan ‘Abd al-Hamid II, who gave him the post of Mashayikhat al-Mashayikh. He won his confidence and became one of his most trusted men and continued serving this post for around thirty years…” ↩
Tags: abdul qadir jailani, above means, abu al-huda ibn wadi, abu bakr bin Muhammad ali khawqir, abu ghuddah, afal ikhtiyar, afal ikhtiyariyyah, ahmad rumi, al-furu, al-insaf, al-iqna, ala din mardawi, Alusi, amin suwaidi, amin suwaydi, anwar al-buruq fi anwa al-furuq, ash'ari, ashraf ali, asking dead for help, asking help, bahjar asrar, bahjat al-asrar, bawadir nawadir, below means, blessing, chandpuri, dhu ’l-qarnayn, dhul qarnain, dua, dua is ibadat, dua is worship, dualists, fatawa bazzaziyyah, Fatawa Rashidiyyah, fawqa al-asbab, grave, grave worship, guldasta tawhid, hadhir nadhir, hakim al-ummah, haram, husain ali Wanbacharan, husain kadodia, ibadah, ibadat, ibn kathir, ilm ghaib, ilm ghayb, invoking, istianat, istighasa, istighatha, istighathah, istimdad, istiqlal, isti’anah, izalat rayb, izlat raib, kashf, Kashmiri, khawariq, kifayatullah, kufr, kun fayakun, lakhnawi, lukhnawi, ma fawq asbab, ma taht asbab, ma tahta al-asbab, madad, majalis abrar, majmua fatawa, making dua to saints, mala budda minhu fi umur al-din, muflih maqdisi, muhakamat al-ahmadayn, mushrikin, mustafa zuhayli, mustaqil, Nadwi, numani alusi, Palanpuri, poetry, qarafi, razi, sarfaraz khan safdar, sarfaraz safdar, sarfraz khan, seeking aid, seeking aid from other than Allah, seeking aid from saints, seeking help, shafi usmani, shah abdul aziz, shah waliullah, sharh mawaqif, sharif hijawi, sharif jurjani, Shattanawfi, shattanufi, shaykh jaylani, shaykh zada, shayyan lillah, shirk, shiyam al-habib, sunallah halabi, tabaqat al-hanabila, tanqid matin, tariqa rifaiya, tariqah rifaiyyah, tasarruf, tawassul, wahbi ghawji, within means, worship, zar wali khan, zayn al-din ibn al-wardi, zirkili, zoroastrian.