فکری اختلاف او دمذهبی فرقو تاریخ او نظریاتو ته لنډه کتنه
بِسْمِ اللهِ الرَّحْمنِ الرَّحِيمإِنَّ الدِّينَ عِندَ اللَّهِ الْإِسْلَامُ وَمَا اخْتَلَفَ الَّذِينَ أُوتُوا الْكِتَابَ إِلَّا مِن بَعْدِ مَا جَاءَهُمُ الْعِلْمُ بَغْيًا بَيْنَهُمْ وَمَن يَكْفُرْ بِآيَاتِ اللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ سَرِيعُ الْحِسَابِ
تَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَتَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَر (۱۱۰ ال عمران )ادْعُ إِلِى سَبِيلِ رَبِّكَ بِالْحِكْمَةِ وَالْمَوْعِظَةِ الْحَسَنَةِ وَجَادِلْهُم بِالَّتِي هِيَ أَحْسَنُ (النحل ۱۲۵).
تګ لياره يې د الله جل جلا له ددې حکم پر بنا ده چې فرمايي :الحمدلله نحمده ونستعينه ،ونستغفره ،من يهده الله فلامضل له ،ومن يضل فلاهادی له ، واشهد الااله الله الا الله وحده لاشريک له ، واشهدان محمد ا عبده ورسوله صلی الله عليه وسلم .
|
|
بعضي علماوو په دي منصوص شمير كي د ټولو ډلو درابندولو او حصر كولو كوشش كړى دى مګر خو د دوئ ترمينځ د دي ډلو په شمير او حصر كي توافق ډير كم ليدل كېږي.
علامه قرطبي ددې ډلو تقسيم او حصر په دی ډول كوي: ګمراه ډلي او فرقي په اصل كي شپږ دي : حروريه، قدريه، جهميه ,مرجيه، رافضيه, جبريه، او دغه هر ه يوه بيا دوولس دوولس ډلو ته ويشل سوي ده چي په دې سره ټولي دواويا ډلي كېږي.
حروريه دغو ددولس ډلو ته بيشل سوي ده: ازرقيه، اباضيه، ثعلبيه، خازميه، خلفيه، كوزيه، كنزيه، شمراخيه، اخنسيه، حكميه، معتزله، ميمونيه.
قدريه دغو دوولس ډلو ته ويشل سوي ده، احمريه، ثنويه، كيسانيه، شيطانيه، شريكيه، زبيريه، مسعديه، ناكثيه، قاسطيه،و هميه ، معتزله.
جهميه دغه دوولس ډلي دي: معطله، مريسيه، ملتزقه، وارديه، زنادقه، حرقيه، مخلوقيه، فانيه، عبديه، واقفيه، قبريه، لفظيه.
مرجيه هم دغه دوولس ډلي دي: تاركيه، سائبيه، راجيه، بهيشيه، عمليه، منقوصيه، مستثنيه، مشبهه، حشويه، ظاهريه، بدعيه، سالبيه.
رافضيه دغه دوولس ډلي دي: علويه، امريه، شيعه، اسحاقيه، ناووسيه، اماميه، زيديه، عباسيه، تناسخيه، رجعيه، لاعنه، متربصه.
جبريه هم دغه ډلي دي: مضطريه، افعاليه، مفروغيه، نجاريه، منافيه، كسبيه، سابقيه، حبيه، خوفيه، فكريه، خشبيه، سنيه. (تفسير القرطبي ج۴ ص۱۵۸)
ملاعلي قاري بيا د دې ډلو تقسيم او حصر داسي كوي: ددي ډلو اصل اته فرقي دي.
(۱) معتزله: دوى دانسانانو د عملو پيداكوونكي خپله انسانان بولي، په آخرت كي د الله پاك ليدل نه مني، د بندګانو ثواب او عذاب پر خداى واجب او لازم بولي، دوئ پرشل ډلي ويشل سوي دي.
(۲) شيعه: دوئ د علي كرم الله وجهه په محبت كي ډېر افراط كوي، او دوئ پردوويشت ډلي ويشل سوي دي.
(۳) خوارج: دوئ حضرت علي كرم الله وجه كافربولي العياذ بالله، او كه چا ګناه كبيره وكړه هغه هم كافربولي، دوئ شل ډلي دي.
(۴) مرجئه: دوئ وايي چي انسان مؤمن مسلمان وي نو ګناه څه نقصان ورته نه رسوي لكه كافرته چي عبادت فائده نه رسوي، او دوئ پنځه ډلي دي.
(۵) نجاريه: دوئ د اعمالو په پيداكيدلو كي د اهل السنة په عقيده دي او په نفي د صفاتو كي او حدوث د كلام كي بيا له معتزله وو سره هم نظره دي، دوئ دري ډلي دي.
(۶) جبريه: دوئ له بندګانو څخه هرقسم اختيار نيستي كوي دوئ يوه فرقه ده.
(۷) مشبه: دوئ خالق له مخلوق سره په جسميت او حلول كي مشابه بولي داهم دغه يوه ډله ده.
داټولي دوواوياډلي سوي او داټولي په جهنم كي دي (والله اعلم )
(۸) فرقه ناجيه: دا درو اويايمه د اهل السنت والجماعت فرقه ده.
علامه عبد القاهر البغدادي ددي ډلو تقسيم او حصر داسي كوي:
روافض: شل ډلي.
خوارج: شل ډلي.
معتزله: شل ډلي.
مرجيه: پنځه ډلي.
نجاريه: دري ډلي.
بكريه: يوه ډله.
ضراريه: يوه ډله.
جهميه: يوه ډله.
كراميه: يوه ډله.
اهل السنت والجماعت: يوه ډله.
روافض
روافض چي په عامه اصطلاح كي شيعه ورته ويل كېږي په اصل كي درې ډلي دي، زيديه، اماميه، كيسانيه،
زيديه بيا په خپل مينځ كی پردرو فرقو ويشل سوي دي.
جاروديه
دا د زياد بن منذر چي په ابو جارودسره مشهوره دى په كال ۱۵۰هـ كي وفات سوى دى، پيروان دى، دوئ وايي چي حضور د حضرت علي په امامت سره وصيت كړى خو كنايتًا نه صراحتًا او دوئ وايي چي صحابه كرام د حضرت علي په بيعت پريښوولو سره ټول كافران سوه، العياذ بالله.
سليمانيه
دا د سليمان بن جرير پيروان دي، دى وايي چي امامت د امت په مشوري سره دى، او خاص د علي يابل چا په امامت سره قول نه كوي، او دى وايي چي امامت د دوو كسانو چي د امت غوره كسان وي په مشوره سره منعقد كيداى سي، او د ابوبكر او عمر امامت صحي بولي مګر خو بيا هم علي تردوئ لائق بولي.
بغدادي وايي چي سليمان ته اهل سنت كافر وايي، ځكه چي دى حضرت عثمان كافر بولي، العياذ بالله.
بتريه
دا د دوو كسانو پيروان دي، چي يويې حسن بن صالح دى او بل ابتر دى، د امامت په باب كي د دوئ عقيده د سليمان په شان ده مګر خو دوئ د حضرت عثمان په حق كي توقف كوي، هيڅ نه وايي، دوئ د سليمانيه په نسبت ښه دي، دغه دري سره فرقي جاروديه، سليمانيه او بتريه پردي متفق دي چي ګناه كبيره والا مخلد فى النار يعني د هميشه لپاره په جهنم كي دى.
د روافضو دوهمه لويه ډله چي اماميه دي په خپل مينځ كي پرپنځلس فرقي ويشل سوي دي.
كامليه
دا په شيعه ګانو كي د يوسړي چي په ابي كامل سره مشهوره وو پيروان دي، دي صحابه كرام ټول د علي د بيعت پريښوولو په وجه كافران بولي او حضرت علي له دوئ سره د جنګ نه كولو په وجه كافر بولي، العياذ بالله.
محمديه
دا كسان بيا د محمد بن عبد الله چي د حضرت علي د څلورم پشت لمسى كېږي، په انتظار دى دوئ نه د ده وژل كېدل او نه مړكېدل مني، بلكي وايي چي دى په يوغره كي پټ دى كوم چي ده ته امروسو بيابه راووزي او د امت امام به جوړېږي.
باقريه
داكسان له علي وروسته د امامت حق دار محمد بن علي بولي كوم چي په باقرسره مشهوره وو په كال ۱۱۵هـ كي وفات سوى دى، دوئ وايي چي باقر اوس هم ژوندى دى، او دى مهدي منتظر دى كوم چي امت دده په انتظار ده.
شمطيه
دا يوقوم دى كوم چي يحيْى بن شميط ته يې نسبت كېږي، دوئ له جعفر څخه وروسته د ده زوى محمد د امامت حق دار بولي او وايي چي جعفر په اخر حالت كي د ده په امامت سره وصيت كړى دى، او ترمحمد وروسته د امامت حق دار د ده اولاد بولي، او مهدي هم د ده له اولاد څخه بولي.
مهدي هغه څوك دى كوم چي حضور يې وړاندوينه كړي چي دى به په آخره زمانه كي راځي او د كفارو په مقابل كي به جهاد كوي او په ده پسي به نژدي جدال را ځي او وروسته به عيسْى راځي.
عماريه
دا هغه څوك چي عمارته يي نسبت كېږي، دوئ د امامت حقدار جعفر صادق بولي اوله ده وروسته د ده زوى عبد الله امام بولي.
اسماعيليه
دا هغه ډله ده چي د امامت مستحق جعفر بولى، اوله ده وروسته امام د ده زوى اسماعيل بولي، دوئ په خپل مينځ كي پردوو ډلو ويشل سوي دي يوه ډله د اسماعيل په انتظار ده، سره له دي چي اسماعيل د پلار په ژوندكي وفات سوى دى، او بله ډله بيا وايي چي ترجعفر وروسته امام د ده لمسى محمد بن اسمْعيل دى.
موسويه
داد شيعه وو هغه ډله ده چي له جعفر وروسته امام موسْى كاظم بولي او دوئ وايي چي موسْى كاظم اوس هم ژوندى دى نه دى مړسوى او مهدي هم دى بولي.
سره له دي چي د موسْى كاظم مشهد په بغداد كي ډېر مشهوره دى، خلګ يې زيارت كوي.
مباركيه
دا د امامت حقدار د محمد بن اسمْعيل اولاد بولي.
قطعيه
داكسان بيا له جعفر وروسته امام د ده زوى بولي، او د موسى مرګ قطعي او يقيني بولي، او وايي چي له ده وروسته امام د محمد بن حسن لمسى دى، محمد بن حسن دموسى رضا لمسى كېږي.
دوئ ته اثناعشريه هم ويل كېږي ځكه چي دوئ امام مهدي د حضرت علي په دوولسم پشت كي بولي.
هشاميه
دا دوي فرقي دي، د يوي نسبت وهشام بن حكم رافضي ته كېږي، او د بلي نسبت بيا وهشام بن سالم جواليقي ته كېږي، عبدالقاهر بغدادي صاحب وايي، چي هشام بن حكم خپل معبود خداى جسم بولي، بعضي بيا له هشام څخه حكايت كوي چي دى وايي چي زما معبود خداى د خپل ځان په لويشتواووه لويشتي ده.
هشام بن سالم بيا وايي چي زما معبود د انسان پرصورت دى، خو غوښه او وينه نه ده بلكي نور دى.
زراريه
دا د زراره بن اعين چي په كال ۱۵۰هـ وفات سوى اتباع او پيروان دي، داسي ويل ویل کیږي چي ده له تشيع څخه رجوع كړي ده، او كوم بدعت چي ده ته منسوب دى هغه داچي دى وايي چي خداى نه عالم وو نه قادر نه سميع ( اوريدونكى) نه بصير (ليدونكى) نه مريد( اراده كونكى) العياذ بالله، ترڅو چي داشيان ټول ده د ځان لپاره پيداكړل او بيا دى په دې سره موصوف سو.
يونسيه
دا د يونس بن عبدالرحمْن اتباع دي كوم چي د تشبيه په باب كي ډېرافراط كوي حتى دى وايي چي الله عزوجل د عرش حمله وو اخستي ده كه څه هم دى تردوئ قوي ده د دي مثال داسي لا ده لكه انسان چي پرپښو روان دى او دى ترپښو قوي دى.
شيطانيه
د محمد بن نعمان رافضي چي په شيطان سره ملقب وو پيروان دى، د دوئ عقائد څه جواليقي ته او څه بيا هشام بن حكم ته ورته دي.
كيسانيه
دا د مختار بن ابى عبيد ثقفي پيروان دي، كيسانيه پرډېرو ډلو ويشل سوي دي، مګر خو دوه شيان دوئ په دوو ډلو كي سره را يوځاى كوي يوداچي د دوئ څه ډلي په امامت د محمد بن حنفيه كي سره متفق دي او بل داچي د دوئ نوري ډلي بيا په بداء كي سره متفق دي.
هشاميه او كيسانيه دواړه په خپل مينځ كي پردوي دوی ډلي ويشل سوي دي، لكه مخكي چي بيان سوه، نو په دې سره د شيعه وو ډلي شلو ته رسېږي.
(دریمه ۳ برخه)
خوارج
موږ مخكي وويل چي خوارح شل فرقي دي، هغه دادي محكمه اولى، ازارقه، نجدات، صفيريه، خازميه، شعيبيه، خلفيه، معلوميه او مجهوليه، صلتيه، حمزيه، ثعالبه، معبديه، اخنسيه، شيبانيه، رشيديه، حفصيه، حارثيه، اصحاب طاعه، شيبيه، مكرميه.
كوم عقائد چي د خوارجو ټولي ډلي را يوځاي كوي او دوئ پرمتفق دي هغه دادي، حضرت علي او حضرت عثمان ته كافر ويل، او اصحاب جمل , حكمين , ابوموسْى اشعري او عمرو بن العاص ته كافر ويل، څوك چي په تحكيم راضي وو هغه ته كافر ويل، كوم څوک چي د حكمينو يا يوه له دوئ دوو تصويب كوى هغه ته كافرويل، او پرظالم باچا باندې راوتل واجب بلل، په دې كي خوارج ټول سره متفق دي او نور بيا داسي عقائد سته چي په هغوئ كي دوئ سره مختلف دي.
محكمه اولي
خوارجو ته محكمه اولی او شرات هم ويل كېږي او په دوى کی اول سړى چي شريي ولټاوى څوك وايي چي د مرداس خارجي ورور عروه وو، او څوك يي بيا يزيد بن عاصم بولي، او څوك يي بيا د ربيعه د قبيلي يوسړى بولي چي له علي سره په صفين كي ملګرى وو.
د خوارجو فتنه په اصل كي د حضرت عثمان له شهادت څخه شروع سوه، كله چي يوډلي د مفسدينو پر حضرت عثمان باندې خروج وكى او هغه يي په شهادت ورسوى نو وروسته چي كله حضرت علي خليفه سو نو دي خلګو كوم چي د عثمان قاتلين دي وعلي ته بيعت وركى.
دلته د صحابه كرامو په مينځ كي د حضرت عثمان د شهادت په وجه څه اختلاف پيښ سو، ام المؤمنين عائشه ، طلحه زبير، او بعضي نور صحابه كرام بصري ته ولاړل په دي نيت چي بايد د حضرت عثمان قاتلين ونيول سي او سزا وركول سي.
او امير المؤمنين علي هم په دې وخت كي له مديني منوري څخه د بصري پرلور فوج روان كى، او د دې اصلي باعث خوارج وو چي علي يې دي ته مجبوره كى چي دى د بصري طرف ته فوج وباسي، كله چي حضرت علي بصري ته ورسيدى او له طلحه زبير او عائشي سره د ده له نزدي خبري وسوي نو د جنګ خبره ختمه سوه پردي فيصله وسوه چي علي به بيرته مديني ته ځي او قاتلين به نيول كېږي، مګر خوارجو چي كله داحالت د ځان په تاوان وليدى نو ځكه يي يوفريب جوړكى د دې لپاره چي جنګ پيښ سي او په دې کی كاميابه هم سول هغه داچي د شپي له خوا يوڅو تنه خوارج راغلل يووار يي د حضرت علي د فوج له طرفه پرمقابل لوري حمله وكړه او بيايي له دې بل طرفه حمله وكړه نو دلته د هريوي مقابلي ډلي دا خيال سو چي دي بلي ډلي له موږ سره غداري وكړه او جنګ يي پيل كى او يو خونړى جنګ رامنځ ته سو چي په زرهاوو مسلمانان له دواړو طرفو څخه په شهادت ورسيدل، ترڅو چي حضرت علي كامياب سو او جنګ ختم سو دي ته د جمل جنګ ويل كېږي.
په دي وخت کی خوارجو غوښتل چي د مقابل لوري ښځي او ماشومان دي مينځي او مريان وګرزول سي خو علي داخبره و نه منله او وي ويل چي دوئ مسلمانان دي، زموږ او د دوئ ترمينځ صرف اجتهادي اختلاف راغلى دى.
له دې وروسته چي كله حضرت علي د شام طرفته روان سو نو په دي وخت كي خوارج ورسره ملګري وه، او د علي او معاويه ترمينځ د صفين واقعه را مينځته سوه، او وروسته صلحه وسوه او پردي خبره خلاصه سوه چي دوه حكمين (دريمان) ابوموسى اشعري چي د علي له طرفه وو او عمرو بن العاص چي د معاويه له طرفه وو، دابه په راتلونكي كي فيصله كوي او دابه تطبيقېږي.
حضرت علي چي كله د صفين له خوا څخه كوفي ته راستون سو، نو په دي وخت کی خوارج حرورا ته ولاړل، حرورا كوفي ته نژدي د يوځاى نوم دى، نو ځكه خوارجوته حروريه هم ويل كېږي ځكه له حضرت علي څخه د دوئ بغاوت له دي ځايه شروع سو، او په دي وخت كي دوئ دوولس زره نفر وه، او وروسته ئي پرنهروان باندې فوج كشي وكړه، خلګ يې په شهادت ورسول او كورونه يي لوټ كړل، كله چي حضرت علي ته خبر ورسيدى نو له څلور زره فوج سره يوځای د دوئ پرطرف راروان سو، نو په پيل كي حضرت علي دوئ ځان ته رادعوت كړل نو په دوي كي اته زره كسان تسليم سول، او په پاى کی څلور زره نفر په مخالفت كي پاته سول، په دي وخت کی د دوئ مشران عبد الله بن وهب راسبي او حرقوص بن زهير بجلى وو كله چي داڅلور زره كسان تسليم نه سول نو علي خپلو ملګروته وويل: تقاتلوهم فوالذي نفسي بيده لايقتل مناعشرة ولاينجومنهم عشرة.
ژباړه: تاسو له دوئ سره وجنګېږئ، زما دي په هغه ذات قسم وي چي زما روح يي په لاس دى، چي له موږ څخه به لس كسان نه وژل كېږي او له دوئ څخه به لس كسان نه خلاصيږي، او جنګ شروع سو، د حضرت علي له ملګرو څخه لس نفر شهيدان سول، او خوارج ټول ووژل سول، صرف نه نفر خلاص سول چي له جنګ څخه وتښتيدل، دوه نفر سګستان ته ولاړل چي د سګستان خوارج د دوئ له اتباعو څخه دي، دوه نفر يمن ته ولاړل، اباضيه د يمن د دوئ له پيروانو څخه دى او دوه نفر عمان ته واړل چي د عمان خوارج د دوئ له اتباعو څخه دي، او دوه نفر د جزيرى طرف ته ولاړل چي د جزيري خوارج د دوئ له اتباعو څخه دي او يونفر يي تلموزون ته ولاړى، له جنګ څخه وروسته علي ملګرو ته وويل چي تاسو په دې وژل سوي كسانو كي ذوالثديه ولټوى، نو دوي چي وكتل نو دغه سړى يي پيداكى چي ترلاس لاندې له تيخرګ سره ئي د ښځي د تي په شكل شي وو، كوم چي حضور د دې پيش ګويي كړي وه، نو علي وويل صدق الله ورسوله.
البدايه والنهايه جز۷ ص۳۱۵.
الفرق بين الفرق مخ۸۰ مكتبة الحرمين.
ازارقه
دا د نافع بن ازرق پيروان دي، دى په ابى راشد سره ياديدى په كال ۶۵هـ كي وژل سوى دى.
بغدادي صاحب وايي، چي داډله د خوارجو ترټولو غټه او قوي ډله ده.
ازارقه خپل ټول مخالفين مشركين بولي، او د مخالفينو ملك دارحرب او كفر بولي، او دوى د خپلو مخالفينو د ماشومانو او ښځو قتل روا بولي او له رجم څخه منكردي.
نجدات
دا د نجده بن عامر پيروان دي، نجده په كال ۶۹ هـ كي وژل سوى دى، كله چي نافع بن ازرق د مخالفينو د ماشومانو او ښځو قتل روا وګڼئ نو د ده څه ملګرو د ده مخالفت وكى او يمامي ته ولاړل، هلته نجده بن عامر د دوي استقبال وكى او پرځان يي راټول كړل، نافع او د ده پيروان يي كافران وبلل.
صفيريه
داكسان د زياد بن اصفر پيروان دي، د دوئ عقيده فى الجمله دازاراقه وو په څير ده مګر خو دوئ د مخالفينو د ماشومانو او ښځو قتل روا نه بولي.
د خوارجو له ډلي څخه عجارده چي د عبدالكريم بن عجرد پيروان دي په خپل مينځ كي پردي لاندي ډلو بيشل سوي دي.
خازميه
دا اكثره د سگستان عجار ده دي، دوئ د قدر استطاعت او مشيت په باب كي له اهل سنت سره موافق دي، او دوئ په نورو عقائدو كي هم له اهل سنت سره موافق دي، مګر خو دوئ حضرت عثمان ، حضرت علي ، طلحه او زبير له اهل الجنت څخه نه بولي نو ځكه دوئ ګمراهان بلل سوي دي.
شعيبيه
دا د يوسړي چي په شعيب سره مشهور وو پيروان دي د دوئ عقائد فى الجمله د خازميه وو په څير دي.
خلفيه
دا د خلف چي د كرمان د خوارجو رئيس وو پيروان دي، كوم چي له حمزه خارجي سره يې جنګ كړى دى.
دوئ يوازي له خپل امام څخه بغير له بل چاسره جهاد روانه بولي، او په څه عقائدو كي له ازارقه وو سره موافق دي.
معلوميه ، مجهوليه
دا د خازميه وو له جملي څخه دي، معلوميه له خپلو اسلافو سره په دوو شيانو كي مخالف دى، يوپه دې كي چي دوئ وايي چي چا خداى په ټولو اسماوو سره نه وپيژندى هغه جاهل دى، او جاهل كافر دى، دوهم داچي دوئ د بندګانو د افعالو خالق الله نه بولي.
مجهوليه په نورو عقائدو كي د معلوميه وو په څير دى مګر دوئ وايي چاچي خداى په بعضي اسماوو وپيژندى نو بيا جاهل نه دى.
صلتيه
ددې كسانو نسبت وصلت بن عثمان ته كېږي كوم چي له عجارده وو څخه وو، مګر خوله عجارده وو سره په دي كي خلاف دى چي دوى واي كه مخالفينو زموږ اجابت وكى نو د دوئ اسلام قبول دى مګر د ماشومانو اسلام يي ترهغه وخته نه دى معتبر ترڅوچي دوئ عاقلان سوي نه وي.
حمزيه
دا د حمزه بن اكرك پيروان دي، كوم چي په سگستان، خراسان، مكران، كوهستان او كرمان كي يې ډېرفسادونه وكړل او ډير لښكرونه يي مات كړل، دوى په اصل كي له خازميه وو څخه وه، مګر خو وروسته د استطاعت او قدر په مسئله كي ورسره مخالف سول.
حمزه له اهل سنتو سره په هرات، نيمروز، نيشاپور، كرمان كي ډېر جنګونه كړي دي، ده هغه وخت ماتي وخوړه كله چي عبد الرحمْن نيشاپوري له دوولس زره غازيانو سره راووتى د حمزه ډير لښكريان يي ووژل او په خپله حمزه هم په دې جنګ كي ووژل سو، الله د ده فساد څخه مځكه په امان كړه، ولله الحمد.
ثعالبه
دا د ثعلبه بن مشكان اتباع دى، ثعالبه له عبد الكريم بن عجرد څخه وروسته د ده د امامت دعوه كوي، دوئ وايي چي عبد الكريم ترهغه وخته امام وو ترڅو چي ثعلبه له ده سره نه وو مخالف سوى، او كله چي ثعلبه د ده مخالفت وكى نو عبد الكريم كفرسو او ثعلبه امام سو.
د دوئ اختلاف داوو چي ابن عجرد ويل چي د ماشومانو اسلام ترهغو نه دى قبول ترڅوچي دوئ عاقلان سوي نه وي، او ثعلبه د ده مخالف وو ويل يي چي څو موږ له دوئ څخه انكار حق نه وي ليدلى موږ به يي تولي كوو.
ثعالبه په خپل مينځ كي پرشپږ ډلي تقسيم سوى دى، په دوئ كي يوه يې د ثعلبه په امامت قائمه ده د بل چا امامت نه مني او پنځه نوري دي چي لاندې ذكر كېږي.
معبديه
دا د ثعالبه وو يوه فرقه ده، چي له ثعلبه وروسته يوسړى چي معبد نومېږي امام بولي، معبد د جمهورو ثعالبه وو خلاف وو او هغوئ ته كافران وايي.
اخنسيه
دا د يوسړي اتباع دى چي په اخنس سره مشهور وو، دى په پيل كي د ماشومانو د موالات په باره له ثعالبه وو سره موافق وو مګر وروسته يي ويل چي موږ به د هرچا په باره كي ترهغه نوقف كوو ترڅو چي يي يا ايمان يقيني معلوم سي نو به موالات ورسره كوو، يايي كفر معلوم سي نو به عداوت ورسره كوو.
شيبانيه
دا د شيبان بن سلمه خارجي اتباع دي , كوم چي د عباسيه وو د كورنى د ابومسلم د خلافت په زمانه كي راپورته سو، دى د الله سبحانه وتعالى تشبيه له مخلوق سره وركوي.
رشيديه
دا له ثعالبه وو څخه د يوسړي چي رشيد نومېږي د هغه اتباع دي، د ده اختلاف په دي كي وو چي دى وايي چي كوم كښت چي په چينو ياجاري ويالو سره اوبيږي په هغه كي نصف عشر ده، يوازي هغه كښت چي باران يي خړوبوي په هغه كي پوره عشر دى.
مكرميه
دا د ابي مكرم بن عبد الله عجلي پيروان دى، دوئ وايي چي تارك الصلوْت كافردى، له دې وجهي څخه نه چي لمونځ يي پريښووى بلكي له دي وجهي چي دى الله نه پيژني، دوئ وايي هرڅوك چي ګناه كوي هغه الله نه پيژني او څوك چي الله نه پيژني هغه كافر دى.
د خوارجو له جملي څخه اباضيه كوم چي د عبد الله بن اباضى په امامت سره قائل دى دوئ په خپل مينځ كي پرڅلورو ډلو ويشل سوى دى، عبد الله بن اباض د بني اميه وو د كورنى د مروان جعدي د خلافت په زمانه كي خروج وكى.
حفصيه
دا هغه كسان دي چي د حفص بن ابي المقداد په امامت سره قائل دي، حفصىه وايي د ايمان او شرك په مينځ كي صرف د الله معرفت دى، چاچي خداى وپيژندى نور كه له رسالت، جنت ، دوږخ او نورو شيانو څخه منكر وي نو داسړى كافر دى خو مشرك نه دى.
حارثيه
دا د حارث بن يزيد اباضى اتباع دى، دوئ د قدر په مسئله كي له معتزله وو سره موافق دي، دوى له محكمي اولى وروسته له عبد الله بن اباض او حارث بن زيدي څخه بغير د بل چا امامت نه مني.
اصحاب طاعت
داكسان وايي چي ډېر داسي عبادت سته چي په هغوئ سره خداى نه اراده كېږي يعني د غير الله لپاره كېږي.
شبيبيه
داكسان په شبيبيه وو سره مشهوره دي ځكه چي دى د شبيب بن يزيد شيباني له نسب څخه دى.
دوئ د ښځي امامت جائز بولي او دوئ وايي چي د شبيب له وژل كېدو وروسته د ده مور د امامت پرمنصب فائزه وه.
الفرق بين الفرق ص۸۷، ۱۰۸.
د معتزله يا قدريه فرقو بيان
معتزله چي قدريه هم ورته ويل كېږي په خپل مينځ كي پرشل ډلي ويشل سوى دى.
د اعتزال مؤسس واصل بن عطاء ده چي په كال ) ۱۳۱هـ) كي وفات سوى دى، واصل بن عطا په پيل كي د حسن بصري د مجلس له گډونكوونكو څخه وو، په دې وخت كي په امت كي دازارقه وو فتنه هم روانه وه او د ګناه كبيره والا مؤمن په بآره كي اختلاف وو چي چابه كافر كڼى او چا مسلمان، نو واصل بن عطاء د ټولو له رايي څخه ووتي او ځان ته مذهب يي غوره كى، ويل يي چي فاسق د امت نه مؤمن دى، نه كافر، فسق ته يي د ايمان او كفر په مينځ كي يومنزله ثابته كړه، نو كله چي حسن بصري صاحب د ده له بدعت څخه خبر سو نو له مجلس څخه يي وشړى نو دى د بصري د مسجد يوستنى ته گوښه سو، او د ده بل ملګرى عمرو بن عبيد هم ورسره يوځاى سو نو خلګو به ويل (انهما اعتزلا عن قول الامة) نو ځكه د دوئ پيروانو ته اوس معتزله ويل كېږي.
د معتزله وو په اند الله پاك لره صفات ازليه لكه علم، قدرت، سمع نسته او ټول پردي متفق دي چي د خداى كلام حادث دى، او ټول پردي موافق دي چي خداى د بندګانو د كسبونو خالق نه دى، او نه د حيواناتو د اعمالو خالق دى، بلكي بندګان خپله د خپلو كسبونو خالقين او پيدا كونكى بولي، دوئ وايي چي خداى لره د بندګانو په كسبونو او عملونو كي هيڅ قسم صنع او تقدير نسته، نو ځكه دوئ ته قدريه هم ويل كېږي.
دوى د كفر او اسلام په مينځ كي منزله ثابتوي يعني فاسق نه مؤمن بولي او نه كافر، او دوى د بندګانو له عملونو څخه كوم عمل چي خداى د هغه امر يا نهي نه وي كړي هغه عمل د خداى په مشيت او اراده سره نه بولي.
او نورداسي مسائل سته چي د دوئ پكښي اختلاف دى او پردي لاندې شل ډلو ويشل سوى دى.
واصليه
دا د واصل بن عطا چی په كال ۱۳۱هـ كي وفات سوى كوم چي د معتزله وو بنسټ ايښوونكى دى پيروان دى، واصل او د ده ملګري عمرو وايي چي ك
وم مسلمان چي كبيره ګناه وكړي، مشرك او كافر نه دى مګر خو د كافر په شان د همېشه لپاره به په اور كي وي، په دي كي دوئ له خوارجو سره موافق دي.
عمرويه
دا د عمر بن عبيد بن باب پيروان دي، د عمرونيكه باب د بني تميمو ازاد سوى مريى وو، له كابل څخه په بنديانو كي راوړل سوى وو، عبد القاهر بغدادي وايي چي په دين كي بدعتونه او ګمراهياني هميشه د مريانو له اولادونو څخه پيدا كېږي، عمرو له و اصل سره د قدر په بدعت او د ايمان او كفر په مينځ كي د منزلي په بدعت كي موافق وو، د جمل د جنګ په باره كي واصل ويل چي په دوئ كي يوه ډله فاسقه ده خو معلومه نه ده، او عمرو بيا وايي چي د جمل دواړي مقابلي ډلي فاسقي دي.
هذيليه
دا د ابى هذيل چي په علاف سره مشهور وو پيروان دي، دى د عبد القيس ازاد سوى مريى وو، په كال ۲۲۷هـ كي وفات سوى دى، ابو هذيل وايي چي د خداى مقدورات فنا كېږي يعني داسي وخت راځي چي خداى به پرهيڅ شي قدرت نه لري العياذ بالله، دى وايي چي د جنت نعمتونه او د دوږخ عذابونه هم ختمېږي وروسته به جنتيان او جهنميان هم داسي بي حسه او بي حركته پاته سي چي پرهيڅ شي به قدرت نه لري.
نظاميه
دا د ابي اسحاق ابن سيار چي په نظام سره مشهور وو پيروان دي، علامه كوثري صاحب وايي چي نظام د ابي هذيل خوريى وو او له ده څخه يي د اعتزال اخذ كړى دى، نظام په معتزله وو كي يوذكي سړى وو، او دى اول هغه څوك دى چي له اجماع او قياس څخه منكر سو.
عبد القاهر بغدادي وايي چي نظام د ځوانۍ په حالت كي د ثنويه وو له يوقوم سره اوسيدى ثنويه هغه څوك دى چي دوه خدايان مني، او وروسته د ملحدينو فلاسفه وو، له يوقوم سره اوسيدى، او وروسته بيا له هشام بن حكم رافضي سره اوسيدى، نظام په كال ۲۳۱ هـ كي وفات سوي ده.
نظام له معجزاتو څخه منكر دى او د قرآن اعجاز هم نه مني او دارنګه له اجماع او قياس څخه هم منكر دى، او هغه اخبار چي هغه علم يقين نه فائده كوي د هغوئ له حجتيت څخه هم منكر دى.
ډير معتزله نظام كافر بولي صرف يوكوچنۍډله ده چي هغه يي اتباع كوي.
اسواريه
دا د علي اسواري اتباع دى علي اسواري په اصل كي د ابي هذيل له اتباعو څخه وو خو وروسته د نظام مذهب ته واوښتى او پرنظام باندې په ګمراهۍ کی يوه درجه وربالا سو هغه داچي دى وايي چي كوم شى چي خداى علم پرلري چي دابه نه كېږي پرهغه خداى قدرت نه لري.
معمريه
دا د معمر بن عباد سلمي اتباع دى، عبدالقاهر بغدادي وايي چي معمرد ملحدانو سر او د معتزله وو لكۍ ده.
دى وايي چي خداى له اعراضو څخه هيڅ شى هم نه دى پيداكړى، بلكي خداى يوازي اجسام پيداكړي دي، او اجسامو بيا اعراض پيدا كړى دى.
(قل الله خالق كل شئ وهوالواحد القهار)
بشريه
دا د بشر بن معمر اتباع دي، بشر په كال ۳۱۰هـ كي وفات سوى دى.
دى وايي چي خداى له مومن سره په حال د ايمان كي موالات نه كوي او نه له كافر سره په حال د كفر كي معادات كوي.
او دى وايي چي خداى كله يوانسان ته مغفرت وكړي مګر چي دى ګناه وكړي نو خداى بيرته له دي مغفرت څخه رجوع كوي او عذاب وركوي.
هشاميه
دا د هشام بن عمر اتباع دي، كوم چي د مامون عباسي په دوران كي وو، هشام وايي چي اعراض هيڅ شى هم پروجود د الله دلالت نه كوي، او دى وايي چي معجزات هيڅ شى هم پرصداقت د رسول دلالت نه كوي.
مرداريه
دا د عيسْى بن صبيح چي په ابى موسْى مردار سره مشهور وو پيروان دى، او ده ته د معتزله وو راهب ويل كېږي، دغه مردارهم د قرآن له اعجاز څخه منكر دى، او وايي چي څوك كولاى سي چي د قرآن په مثل سره ياتردي په فصيح كلام سره راتګ وكوي.
((فان لم تفعلوا ولن تفعلوا فاتقوا النارلتى وقودها الناس والحجارة اعدت للكافرين.))
جعفريه
دا د دوو جعفرانو پيروان دي، يوجعفر بن حرب ثقفي دى چي په كال ۲۲۴هـ كي وفات سوى دى، او بل جعفر بن مبشر همداني دى چي په كال ۲۳۶هـ كي وفات سوى دى، دواړه د ګمراهيو سر او د جهالت اساس وو.
اسكافيه
دا د محمد بن عبد الله اسكافي پيروان دي، چي په كال ۲۴۰هـ كي وفات سوى دى، ده په اصل كى له جعفر بن حرب څخه د ګمراهى اخذ كړى دى، خو وروسته په بعض فروعى مسائلو كي ورسره خلاف سو.
ثماميه
دا د ثمامه بن اشرس نميمى اتباع دى چي په كال ۲۱۳هـ كي وفات سوى دى، ثمامه وايي چي آخرت د ثواب او عقاب ځاى دى نو كوم څوك چي غير مكلف مړسي د هغه لپاره ثواب يا عقاب نسته نو هغه به خاوري كېږي.
جاحظيه
دا د عمر بن بحر جاحظ اتباع دي، چي په كال ۲۵۶هـ كي وفات سوى دى، دى وايي چي اجسام پيداسي بيايي فناكېدل محال او غير ممكن دي.
جبائيه
دا د ابي علي جبائي اتباع دي چي په كال ۲۲۳هـ كي وفات سوى دى، د ده له ګمراهيو څخه يوه داده، چي دى وايي چي د بنده چي كوم مراد او حاجت وي او هغه خداى ورپوره كړي نو خداى د دي بنده مطيع او فرمانبردار بل كېږي.
شحاميه
دا د ابي يعقوب شحام اتباع دي، دى د جبايي استاذ وو او دى په اكثره ګمراهيو كي له جبائي سره موافق دى.
خياطيه
دا د ابو الحسين خياط پيروان دى چي په كال ۲۹۰هـ كي وفات سوى دى، دى په ګمراهيو كي د كعبي استاذ دى دى په ډېرو ګمراهيو كي له نورو معتزله وو سره موافق دى خو يوازي په دې كي ځني جلادى چي دى وايي چي جسم د عدم په حال كي هم جسم دى.
كعبيه
دا د عبد الله بن احمد بن محمود بلخي اتباع دي، چي په كعبي سره مشهوره وو، ده داعتزال او ګمراهي اخذ له خياط څخه كړي ده، او دى وايي چي خداى نه ځان ويني نه غير, مګر صرف پرځان او پرغير علم لري.
بهشميه
دا د ابي هاشم بن جبائي اتباع دى چي په كال ۳۲۱ هـ كي وفات سوى دى، دى وايي چي له يوګناه څخه ترهغه توبه نه صحي كېږي ترڅو چي ټول ګناهونه نه پريږدي، او ټول هغه څه چي پرده واجب وي هغه ونه كړي.
اصحاب صالح قبه
دا ديوسړي چي په صالحي سره مشهوره وو اتباع دي، دى وايي ايمان صرف د الله پيژندل دي، او كفر جهل دى.
مريسيه
دا د بشر مريسي پيروان دي، دى وايي چي بت ته سجده كول كفر نه دى بلكي صرف دلالت پركفر دى.
دغه دوي آخري فرقي د معتزله وو او مرجئه وو په مينځ كي سره شريكي دي.
(الفرق بين الفرق ص۱۱۲ ،۱۷۲)
د مرجيه فرقو بيان
مرجيه وو ته مرجيه ځكه وايي، چي داخو يا له ارجاء څخه ماخوذ ده ارجاء تاخير ته وايي نو دوئ هم عمل ترايمان شاته پريږدي، او يا خوله رجاء څخه ماخوذ ده چي په معنْى دا ميد ده نو دوئ هم په رجاء او اميد كي ډيره مبالغه كوي، او وايي چي له ايمان سره ګناهونه ضرر نه رسوي، دوئ په خپل مينځ كي پرپنځه ډلي بيشل سوي دي.
يونسيه
دا د يونس بن عون اتباع دي، يونس وايي چي هرخصلت له خصالو د ايمان څخه نه دى، بلكي مجموع خصلوته ايمان دى.
غسانبه
دا د غسان مرجي پيروان دي، دى وايي چي ايمان اقرار او له الله سره محبت او د خداى تعظيم او د تكبر پريښوول دي، او وايي چي ايمان زياتيږي، كميږي نه.
تومنيه
دا د ابي معاذ تومني اتباع دي، دى وايي چي مؤمن هغه دى چي له كفر څخه يي ځان وساتى، او ايمان د هغو خصلتونو نوم دى، چاچي ټول پريښوول يايې يوپريښووى نو هغه كافر دى.
ثوبانيه
دا د ابي ثوبان مرجي اتباع دى، دى وايي چي ايمان اقرار دى او د الله او د هغه د رسول پيژندل او هرهغه څه پيژندل چي عقلاً يي كول واجب وي او كوم شى چي عقلاً يي كول واجب نه وي د هغه پيژندل له ايمان څخه نه بلل كېږي.
مريسيه
دا د بشر مريسي اتباع دي، چي په كال ۲۱۹هـ كي وفات سوى دى، دى وايي چي هرهغه شى چي انسان ته نفع رسوي تعظيم يي رواده، لمر، سپوږمۍ، او اورته سجده كول رواده ځكه چي دغه شيان انسان ته نفع رسوي.
(الفرق بين الفرق ص۱۸۷)
د نجاريه فرقو بيان
نجاريه د حسين بن محمد نجار اتباع دي، چي په كال ۲۳۰هـ كي وفات سوى دى.
نجاريه وايي چي د الله او د هغه د رسولانو او د فرائضو پيژندل ايمان دى، چاچي په دي شيانو كي يوشى نه وي پيژندلى يايې اقرار نه وي په كړى هغه كافر دى، نجاريه د صفات ازليه وو په نفى او حدوث د كلام كي له معتزله وو سره موافق دى، دوئ په خپل مينځ كي پردرو ډلو بيشل سوي دي.
برغوثيه
دا محمد بن عيسى پيروان دي، چي په برغوث سره مشهور وو، برغوث په اكثره عقائدو كي له نجار سره موافق وو.
زعفرانيه
دا د يوسړي اتباع دى چي په زعفراني سره مشهور وو، زعفراني يووار وايي چي د خداى كلام له خداى جلا دى كوم شي چي له خداى بيل وي هغه مخلوق دى، وروسته بيا وايي چي سپى ترهغه چا ښه ده څوك چی چي د الله كلام مخلوق بولي.
مستدركه
دا د نجاريه وو يوه ډله ده دوئ وايي چي موږ د هغه څه درك كړى كوم چي زموږ پراسلافو خفي وو، او دوي د مخالفينو ټول اقوال درواغ بولي كه څه هم د هغه صدق بديهي وي.
(الفرق بين الفرق ص۱۱۱)
جبريه فرقه
دا د جهم بن صفوان اتباع دي، چي كال ۱۲۸هـ كي وفات سوى دى، جهم بن صفوان د بندګانو اعمال او افعال په اجبار او اضطرار سره بولي، يعني بنده چي هرعمل كوي دا د ده په اختيار نه دى بلكي دى دخالق له طرفه پردي باندې مجبور دى، نو ځكه بنده ته پرهيڅ عمل او فعل ثواب او عذاب نه وركول كېږي، دى وايي چي ايمان صرف د خداى پيژندل دي، دى وايي چي له خداى څخه بغير بل چالره نه عمل سته نه فعل، او بنده ته چي د كوم عمل يافعل نسبت كېږي دامجازًا كېږي، او دى د خداى علم حادث بولي، جبريه ټول دغه يوه فرقه دي.
بكريه فرقه
دا د بكر په نامه د يوسړي اتباع دي، دوى وايي چي خداى د قيامت په ورځ د ځان لپاره يوصورت پيداكوي او په دغه صورت كي به دى ليدل كېږي، او په دغه صورت كي به له بندګانو سره خبري كوي، او دوى وايي چي ګناه كبيره نفاق دى څوك چي ګناه كبيره كوي هغه منافق دى بكريه هم دغه يوه فرقه دي.
ضرار يه فرقه
دا د ضرار بن عمر اتباع دي، دوى وايي چي خداى د قيامت په ورځ په يوبل شپږم حسن سره ليدل كېږي.
دوئ د ابن مسعود او ابي بن كعب له قرائت څخه منكر دي.
كراميه فرقه
دا د محمد بن كرام اتباع دي، عبد القاهر بغدادي وايي چي كراميه په خراسان كي درې ډلي دي، حقائقيه، طراقيه، او اسحاقيه، ليكن د دوئ په مينځ كي اختلاف زيات نه وو، يوبل ته يې كافر نه ويل نو ځكه دوئ يوه فرقه بلل سوي دي.
ابن كرام خپل پيروان دمعبود جسميت ته رابولي، او وايي چي هغه يوجسم دى چي ابتداء او انتهاء لري.
الفرق بين الفرق ص۱۹۷، ۲۰۶.
جاوید احمد غامدی
جاويد احمد غامدي د محمد حسين زوى د پنجاب د صوبي د ساهيوال د ضلعي د جيون شاه په اطرافو كي په يوكلي كي په كال ۱۹۵۱م، د اپريل پر۸ ,زیږیدلی ده، او پلرني وطن يي د پنجاب د صوبي د سيالكوټ ضلعه ده، او د ده د پلرګنۍ كسب بزګري وه.
او ابتدائي تعليم يي په پاك پتن او د هغه په شاوخوا كليو كي كړي ده، او د انګريزي ادبياتو او نورو عصري علومو تحصيل يي په ګورنمنټ كالج لاهور كي كړي ده.
او د عربي او فارسي علومو زدكړه يي د ساهيوال د ضلعي د نانګ پال په كلي كي له مولوي نور احمد صاحب څخه كړي ده، او د ديني علومو زدكړه يي له مختلفو استاذانو څخه كړيده، او د علم تفسير او علم حديث زدكړه يي له مولوي امين احسن اصلاحي څخه سي په مدرسه فراهي كي استاد ووكړيده.
او دى د اشراق جريدي مدير ده اشراق جريدة په اوردو ژبه نشريږي، او د ده د افكارو او نظرياتو ترجماني كوي.
او دى د ديني ساه جريدي باني ده داجريده بيا په انګريزي ژبه نشريات كوي او داهم د ده افكار او نظريات په انګريزي ژبه كي نشر كوي، او دارنګه دي مصعب اسكول بنسټ ايښوونكى هم دى.
او ده يوڅو كتابونه هم تصنيف كړى دى لكه برهان، ميزان، مقامات، خيال وخامه، اوده له كال ۱۹۸۰م، څخه تصنيف پيل كى.
غامدى په پنجاب كي د يوتلويزون پروډي سرهم دى، او د پاكستان په مختلفو ښاروكي دفترونه هم لري او خپل دعوت چلوي.
او دى د دې عصر پرديني مدرسو باندې انتقاد كوي او وايى سي دا مدرسي پرصحي طريقه باندې نه دى او وايي چي په دين كي دتفقه عمل پرصحي تګلاره نه ده قائم ,او له فرقی تعصباتو څخه اعتزال او ګوښه توب، او د حق پربنيادباندي د قرآن او سنت دعوت له مسلمانانو څخه پردي ګرزيدلى دى، او قرآن په امت كي صرف د حفظ او تلاوت لپاره ګرزيدلى دى.
او په مذهبي مدرسوكي اصلي مقصود صرف هغه علوم ګرزيدلى سي هغه وسائل لپاره د قرآن دى او دارنګه په مذهبي مدرسو كي هغه فرقي او مذهبي مناظري اصلي مقصود ګرزيدلى دى.
نو د ده په عقيده ديني مدرسي ټولي پرغلطه طريقه دي او دا د ده فاسده اداراه سي له مردودو تحريفاتو څخه ډكه ده او پرباطلو نظرياتو باندې ولاړه ده دا پرسمه طريقه ده، او سره له دې چي ديني مدرسي چي دى دا د دېن بنياد دى او په هره زمانه کی سبب لپاره د بقاء د اسلام دي او دايو كم شعوره والا انسان ته هم معلومېږي.
مولانا ولي خان المظفر شيخ الحديث جامعه فاروقيه كراچي داسي ويلي دي: دا د دې دور حاضر يوتجدد پسنده ټولي ده كوم چي له مغرب څخه تررعب او تاثير لاندي راغلي ده، په دين د اسلام كي د يونوي طريقي فعاله كولو لپاره يي د قرآن او حديثو د الفاظو او معانيوو او دديني اصطلاحاتو د مفاهيمو د بدلولو يوناپاك عزم كړى دى.
او زما په اندد دې فتني ابتداء سرسيد احمد خان كړيده، او بيا د ده په پيروانو كي دوو فكري سلسلو دغه فتني ته ترقي وركړه، په هغو كي يوه سلسله له عبد الله چكړا لوى او اسلم جيراج پوري څخه شروع كېږي، او غلام احمد پرويزي منكرحديث ته رسيږي، او دوهمه فتنه له حميد الدين فراهي، او مولانا امين احسن اصلاحي څخه شروع كېږي جاويد احمد غامدي ته رسيږي، ګواكي دواړي فكري سلسلي د سيد احمدخان د درختي ښاخونه دي.
كه څه هم د پرويز او غامدي دلاسته راوړلو طريقي خو جلا جلا دى مګر د نتيجي په اعتبار سره دواړه يورنګه دي، دواړه د تجدد، انكار حديث، الحاد او ګمراهي علمبردار دى، دواړه د اجماع امت مخالف او معجزاتو منكر دى، دواړه د فاسدوتاويلونو په ذريعه سره په اسلامي شريعت كي د تحريف تبديل ترميم او تنسيخ مرتكبين دى، غامدي د يوداسي ټولي نمائنده دى چی په دور حاضركي يي د تجدد او انكار حديث يونوى بنياد ايښى دى، او د يوڅو خود ساخته له ځانه حوړ سوي اصولو د تحقيق په نامه سره د پيش كولو اقدام كوي، نو ځكه غامدي د صحيح احاديثو له انكار سره سره د قرآن د معنوي تحريف كولو هم عادي ګرزيدلي ده.
د غامدي د عقائدو او نظرياتو لنډ بيان
غامدي صاحب لكه څنګه چي د امت له ډيرو مسلمو, منل سوو او متفقه امورو څخه منكر دى، په هغوكي يوه داده چي د قرآن قرائات سبعه "اووه قرائتونه" دي نه مني سره له دي چي اووه سره قرائتونه په تواتر سره ثابت دي، د ده په عقيده د قرآن صرف يوقرائت صحيح دى هغه ته د ده په قول قرآئت عامه ويل كېږي، او دي وايي چی علماوو په غلطۍ سره دغه قرائت د حفص په نوم نومولي ده، له دغه يوه قرائته ماسوا غامدي نورو ټولو قرائتونو ته عجمي فتنه وايي.
او دى په قطعيت سره دا فتوْى وركوى چي د قرآن متن صرف له دغه يوه قرائته ماسوا بل قرائت نه قبلوي.
له رجم څخه انكار
غامدي د محصن "واده والا" سړي يا ښځي، زاني له رجم "سنګسار" كولو څخه منكر دى سره له دي چي دايو شرعي سزا اوحد دى، چي له سنت او اجماع څخه ثابت دى، غامدي د سورة النور د دغه آيت، ((الزانية والزاني فاجلدوا كل واحد منهما مائة جلدة))
ژباړه: زنا كونكي ښځه او زنا كونكى سړى تاسي هريوسل دوري وهئ. حكم عام بولي او وايي چي زاني كه واده والا وي او غير واده والا د دواړو لپاره په اسلام كي صرف د سلو دورو سزا مقرره ده، او په شريعت كي د واده والا زاني لپاره د سنګسار سزا نسته، دى په خپل كتاب ميزان كي داسي ليكي: كوم زنا كوونكى واده والا وي او كه غير واده
د مرتد له سزائي قتل څخه انكار
د غامدي له ګمراهيو څخه بله ګمراهي داده چي دى د مرتد سزا په قتل سره نه مني، مرتد هغه څوك دى چي له اسلامه وروسته بيرته كافر سي.
د ټولو امامانو او مجتهدينو مخكني علماوو او وروستني علماوو په نزد د مرتد سزا قتل ده مګر غامدي له دغه كاره چي ټولو علماوو اتفاقي حكم دى منكر دى.
ده په خپل يوكتاب برهان كي داسي ويلي دي: ليكن د فقهاوو دغه حكم (دمرتد سزائ قتل) هيڅ كله صحيح نه دى، د حضور څخه بېشكه دغه حكم ثابت دى مګر خو زموږ په نيزد دغه څه عام حكم نه دى بلكي دا ترهغو خلګو پوري خاص دى، چي حضور په دې كي راليږل سوى دى او كوم چي قرآن كريم د دې لپاره د اميينو يا مشركينو اصطلاح كار ولى دى
د غامدي په نيزد په شريعت كي د ښځي د پردي حكم
د ښځي دپردي په باره كي عامدي څه پرخاص موقف نه دى ولاړ كله وايي چي د ښځي لپاره د پړوني پر سركول يا چادري اغوستل د حضور د زماني تر رسم او رواج پوري تعلق لري، په اسلام كي د دې لپاره څه شرعي حكم نسته، او كله بيا وايي چي د سورة الاحزاب په پنځم نمبرآيت كي چي د ازواجو مطهراتو او حضور د لورانو او دعامو مسلمانانو ښځو په باره كي چي كوم د پردي حكم راغلى دى دا يوعارضي حكم وو او يوزمانى تدبير وو چي له منافقينو څخه د مسلمانو خوندوته، د ضرر دفع كولو لپاره اختيار سوى وو.
او كله بيا وايي چي د حجاب تعلق صرف تر ازواجو مطهراتو پوري خاص وو، غامدي د پردي په باره كي د يوسوال په جواب كي داسي ويلي دي: پړونى زما په نزد د مسلمانانو يو رسم رواج دى، په دې باره كي څه شرعي حكم نسته، پړونى په دې لحاظ پيش كول چي دا يوشرعي حكم دى، د دې څه جواز نسته البته د يوتهذيبي شعار په ډول پيش كيدلى سي.
له دې څخه معلومه سوه چي د غامدي په نزد د مسلماني ښځي لپاره پړونى استعمالول څه شرعي حكم نه دى بس صرف يوتهذيبي شعار او ر سم او رواج دى سره له دې چي په قرآن كريم كي واضح حكم دى،(( وَلْيَضْرِبْنَ بِخُمُرِهِنَّ عَلَى جُيُوبِهِنَّ وَلَا يُبْدِينَ زِينَتَهُنَّ , الاية))، النور ۲۷.
ژباړه: دوئ دي را اچوي پړونى خپل پرسينو خپلو، نو د غامدي په نزد ګواكي د قرآن څخه څه شرعي حكم نه ثابتېږي.
غامدي او په مثل د ده نور تجدد پسنده او روشن فكران چي د غرب له خوا تربيه سوي او ځانونه دديموكراسي شاګردان بولي، دوئ داكوشش كوي چي په اسلامي ټولنو كي هم هغه داروپا او امريكا تهذيب او كلتور چي په هغه كي بيحيايي او فحاشي اوج ته رسيدلي ده، او د دې په سبب انسانيت په حيوانيت سره بدل سوى ده او نسلونه ګډوډ سوي دي، او فساد انتهاته رسيدلى ده ,رواج او قانوني كړي ، او اسلامي تهذيب او ثقافت په يوبي حيا غربي تهذيب سره بدل كړي، نو افسوس چي دوئ په دې مطلب كي ترډېره ځايه كاميابه سوي هم دي، خو الله لكه څنګه چي د انسان امتياز له نورو حيواناتو څخه په عقل او پوهي سره كړى ده نو دارنګه په تهذيب معاشرت زندګي كي هم خداى انسانانو ته امتياز وركړى ده، نو ځكه خداى وهغه انسانانو ته چي پرالله او د هغه پر رسول او قرآن باندې ايمان لري دالار ښوونه او حكم كړى دى چي خپله معاشره او زندګي تريوخاص قانون لاندې كوي او د حيوانانو پرطور باندې ګډوډه اوازاده زندګي مه كوى او له زنا او پربله ناروا طريقه له شهوت پرستۍ څخه يي منع كړى دى، او بغير له نكاح او ملك يمين څخه هرقسم شهوت پرستي يي حرامه كړيده، مګر خو په اسلام كي چي كوم شى بذاتها حرام ګرزيدلى ده د هغه اسباب يي هم حرام كړي دي لكه شراب خوري حرامه ده، نو د شرابو جوړول اخستل او خرڅول هم حرام دي نو لكه څنګه چي زنا حرامه ده نو بي حجابي هم حرامه ده ځكه په معاشره كي د ښځو بي حجابي د زنا لپاره لوى سبب دى، دا په تجربه سره ثابته خبره ده چي په كوم ځاى كي بي حجابي څونه زياته وي هلته زنا د غونه ډيره وي.
د ښځو د حجاب لپاره دوي درجي دي اوله درجه داده چي دوئ له خپله كوره څخه د باندې نه ووزي په خپلو كورونو كي دي اوسيږي په دې باره كي دا آيت راغلى دى( وَقَرْنَ فِي بُيُوتِكُنَّ وَلَا تَبَرَّجْنَ تَبَرُّجَ الْجَاهِلِيَّةِ الْأُولَى ، الآيه)).الاحزاب,33,.
ژباړه: او اوسيږي په خپلو كورونو كي او داسي ښكاره كول مه كوئ لكه څنګه ښكاره كول چي دستور د مخكي جاهليت د وخت وو.
دلته وښځوته داخطاب دى چي تاسو په خپلو كورونو كي اوسى او داسي اظهار او بي ستري مه كوى كم چي د جاهليت په زمانه كي رواج وو.او دوهمه درجه د پردي داده كله چي ښځه د څه ضرورت او كار لپاره د باندې ووزي نو بيا دى دا پړونى يا چادري پرځان را اچوي او ځان دي د پردو خلګو له نظره پټوي لكه خداى فرمايي( يَا أَيُّهَا النَّبِيُّ قُلْ لِأَزْوَاجِكَ وَبَنَاتِكَ وَنِسَاءِ الْمُؤْمِنِينَ يُدْنِينَ عَلَيْهِنَّ مِنْ جَلَابِيبِهِنَّ ذَلِكَ أَدْنَى أَنْ يُعْرَفْنَ فَلَا يُؤْذَيْنَ وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا))، الاحزاب ۵۹.
ژباړه: اى نبي ووايه خپلو بيبيانو ته او خپلو لوڼو ته او د مسلمانانو ښځوته چي را اچوى دى پرخپلو ځانونو يوڅه خپل پړونى په دې سره ډير نزدي دى چي دوئ به پيژندلى سي نو څوك به يې نه تنګوي، او خداى بخښونكى او مهربانه ده.
د غامدي له انحرافاتو څخه بل دادى چي دى له جهاد څخه منكر دى او دى وجهاد ته د اوس زماني د ملحدينو په شان ترهګري او دهشت ګر دى وايي ده په خپل يوكتاب ميزان كي داسي ويلي دي: دابالكل قطعي ده چي د كفارو په خلاف د جنګ كولو او د هغه په نتيجه كي پرمفتوحينو باندې د جزيي مقررولو او د هغوئ د محكوم اولاس لاندې جوړولو حق د همېشه لپاره ختم سوى دى .
او امريكا چي پرافغانستان او عراق باندې په كال ۲۰۰۱ او 2003م كي كومي حملي كړي دي او اوس هم جريان لري دا ترهګري نه ده بلكي دا ددوى خپل حق دى.
او ده ورپسي ويلي دي: كه څه هم په افغانستان او عراق كي د امريكايانو په جنګ او بمباريو كي ډير بي ګناه مسلمانان هم مري, خو داڅه پروانه لري ځكه داجنګ د دوى حق ده,او په جنګ كي د بي ګناه انسانانو له وژلو څخه چاره نسته.
اودارنګه ده د يو سوال په جواب كي داسي ويلي دي: په افغانستان او عراق كي چي مجاهدين پرامريكايانو باندې چريكي حملي كوي داترهګري ده ځكه دا غيرعلانية جنګ دى" او بل ده خو مخكي لا فيصله كړي وه چي امريكايان جانب به حق دى" او دارنګه په فلسطين او كشمير كي چی مجاهدين پردښمن كومي حملي كوي داټول ترهګريز عملونه دی . /
د غامدي يوڅو نور عقائد
چونكي د غامدي باطل عقائد خو ډير دي ټول په تفصيل سره نه بيانيږي ، نو يوڅو نور عقائد به يي موږ دلته په اجمالي طور ذكر كړو:
(۱) ښځه د نارينه وو امامت كولاى سي.
(۲) ساز او سروز اوريدل او ږغول جائز دي.
(۳) دسالرونكي شي عكس اخستل روا دى.
(۴) د نارينه وو لپاره ږيره پريښوول له ديني لحاظه ضروري نه ده.
(۵) هندوان مشركان نه دي.
(۶) د مسلماني ښځي نكاح له هندو سره جائزه ده.
(۷) هم جنس پرستي يوفطري شى دى نو ځكه روا دى.
(۸) تصوف له اسلام څخه بيل ځانته يو مستقل دين دى.
(۹) د مسلمانانو ټول صوفيان غير مسلم دي.
(۱۰) د قيام د دين او د نفاذ شريعت لپاره څه شرعي حكم نسته
(۱۱) د حضور له رحلت څخه وروسته پرچا د كفر حكم نسي كيدلاى.
(۱۲) د حكومت اسلامي لپاره دا جواز سته چي بعضي مالونه له زكوٰة څخه استثناء كړي.
(۱۳) د شراب خور لپاره څه شرعي سزا نسته.
(۱۴) خوراك صرف د څلورو شيانو حرام دى، خنزير، مړزګه، وينه، او هغه شى چي د خداى د نوم څخه ماسوْى د بل چانوم باندې ويل سوى وي.
(۱۵) عيسْى نه دى ژوندى بلكي روح يي قبض سوى دى.
نور بیا،،،،،،،بېرته سر ته
نور مطالب اديان او مذاهب
|
|